Stress na de vakantie? Neurobioloog: 'Zo herken je chronische stress en voorkom je klachten'

"Stress ontstaat in je hoofd", legt Frank uit. "Het begint met een prikkel van buiten, een stressor. Je hersenen registreren die en vergelijken die razendsnel met eerdere ervaringen. Hebben we dit eerder meegemaakt en wat gebeurde er toen? Dat gebeurt allemaal onbewust. Als je brein bepaalt 'hier moeten we iets mee', dan wordt de hypothalamus geactiveerd. Die stuurt een signaal naar je bijnieren, die vervolgens adrenaline aanmaken."

Snel reageren

Die adrenaline voel je vrijwel direct. Je hartslag stijgt, je ademhaling versnelt, je krijgt klamme handen, je lichaam komt in 'opperste paraatheid'. Na een minuut of tien komt daar het stresshormoon cortisol bij, dat ervoor zorgt dat je snel beschikbare energie hebt. "Het is een ingenieus systeem dat je in staat stelt snel te reageren", aldus Frank.

Waar acute stress meestal herkenbaar is, is chronische stress veel verraderlijker, legt Frank uit. De symptomen zijn minder uitgesproken, maar wel hardnekkig. "Een kort lontje, slecht slapen, prikkelbaarheid, emotionele labiliteit, het zijn allemaal signalen dat het stresssysteem overbelast raakt", zegt Frank.

En die overbelasting heeft gevolgen, ook lichamelijk. "Op korte termijn onderdrukt cortisol je immuunsysteem, wat nuttig is in acute situaties. Maar bij langdurige stress krijgt het immuunsysteem te weinig ruimte om goed te functioneren. Daardoor kun je vatbaarder worden voor ontstekingen of zelfs chronische aandoeningen."

Vakantiegevoel kwijt?

Volgens Frank is het logisch dat veel mensen hun vakantiegevoel zo snel weer verliezen. "Stress is omgevingsgebonden. Op vakantie ben je weg uit je dagelijkse context, zoals de laptop, de overvolle mailbox en schoolagenda's. Zodra je thuiskomt, zijn al die prikkels er weer. Je brein maakt meteen weer de koppeling met de stress van voor de vakantie."

Een Spraakmakers-luisteraar vertelt hoe ze bewust na de vakantie wat dagen vrij plant om rustig te acclimatiseren. "Een goede strategie", vindt Frank, "want het helpt om die overgangen wat minder abrupt te maken."

Stress na een burn-out

Veel mensen die een burn-out hebben gehad, geven aan daarna stressgevoeliger te zijn. "Een deel daarvan komt doordat mensen beter herkennen wat er gebeurt. Maar het stresssysteem zelf kan ook gevoeliger worden. En dat wordt versterkt als je in een stressvolle periode ongezonder gaat leven, zoals meer vet en suiker eten. Je receptoren worden dan gevoeliger voor cortisol."

Wat als we gewoon het stressniveau in ons bloed zouden kunnen aflezen? "Was het maar zo simpel", aldus Frank. "Cortisol heeft een natuurlijk ritme en schommelt de hele dag, met talloze microfluctuaties. Zelfs je ontbijt of een sprint naar de tram beïnvloedt het niveau. Meten is mogelijk via speeksel, maar dan moet je dat wekenlang 24 uur per dag doen om daadwerkelijk iets in kaart te kunnen brengen."

Wat helpt wél?

Volgens Frank ligt een deel van de oplossing in basisgezondheid. "Luister naar het advies van je oma en je moeder", zegt ze. "Gezond eten, goed slapen, bewegen, de zon in en uitrusten." Ook knuffelen en seks helpt om je stresssysteem tot rust te brengen. "Dat vertellen je oma en moeder misschien niet, maar het helpt allemaal doordat je dan oxytocine aanmaakt, een hormoon dat cortisol onderdrukt."

Maar wie echt stressbestendiger wil worden, dient het ook aan te pakken op psychologisch vlak. "Herken je eigen 'copingmechanismen'. Wat doe je als je emoties niet wil voelen? Werken, eten of wellicht het weglachen? Juist dat onderdrukken van emoties kan veel stress opleveren."

Tot slot geeft Frank nog advies: stel realistische doelen. "Stress is vaak het verschil tussen wat je wil en wat je kunt. Als dat te ver uit elkaar ligt, voel je altijd spanning. Kleine, haalbare doelen maken je veerkrachtiger. En het helpt je weer controle te ervaren."