Raad van State vijandig tegenover demissionair kabinet, stelt bestuurskundige

Aanleiding voor het gesprek is het recente advies van de Raad van State om de voorrang van statushouders op de woningmarkt te behouden. Demissionair minister Mona Keijzer besloot dat advies naast zich neer te leggen en het wetsvoorstel toch naar de Tweede Kamer te sturen. Dat leidde tot scherpe reacties. Oud-Kamervoorzitter Frans Weisglas sprak op X zelfs van “misbruik van de uitvoerende macht”. Maar volgens De Vries is daar geen sprake van: “Een minister mag een advies naast zich neerleggen. Dat is geen misbruik, dat is gebruik van bevoegdheden.”

Politiek gemotiveerd

Zwagerman wijst op de historische achtergrond van de Raad van State, ooit ingesteld door de koning in de zestiende eeuw. “Het kan toch niet zo zijn dat een instituut uit 1500 nu nog onze democratie kan frustreren?”. De Vries deelt die zorg. Volgens hem schuift de Raad van een juridische naar een meer politieke rol. Zo zou het advies over de woningmarkt niet gebaseerd zijn op de Grondwet, maar op een interpretatie daarvan. “Dat statushouders een achterstand hebben en daarom voorrang verdienen, staat nergens in de Grondwet, dat is een politieke keuze, geen juridische toetsing”, aldus De Vries.

Volgens hem voedt dit het beeld dat de Raad vijandig staat tegenover het huidige demissionaire kabinet. “Als vergelijkbare wetsvoorstellen verschillend beoordeeld worden, gaat het niet meer om wetgeving maar om voorkeur en dan voelt het alsof er vooral gezocht wordt naar argumenten om ministers dwars te zitten.”

Samenstelling van de Raad

Van Velthuysen wijst in de uitzending op de samenstelling van de Raad. Oud-politici nemen er geregeld plaats. “Ze nemen hun manier van denken en hun netwerk mee. Is het dan nog wel verstandig dat juist zij zulke adviezen schrijven?”. De Vries bevestigt dat dit de onafhankelijkheid onder druk zet. “Je kunt oud-politici wel vragen neutraal te zijn, maar hun achtergrond kleurt onvermijdelijk hun oordeel. Daarmee wordt de Raad meer speler dan scheidsrechter.” Volgens hem is dat precies het probleem: “Een adviesorgaan moet boven de partijen staan. Als het instituut zelf politieke kleur vertoont, dan verliezen zowel regering als parlement hun natuurlijke tegenwicht.”

Ondermijning van geloofwaardigheid

De Vries benadrukt dat de Raad van State slechts adviseert, maar waarschuwt dat politieke adviezen hun geloofwaardigheid ondermijnen. “Hun kracht ligt in juridische consistentie. Als dat wegvalt, gaan burgers twijfelen aan hun rol en als burgers het idee krijgen dat ook hier politiek spel wordt gespeeld, brokkelt het vertrouwen verder af.”

“Lever resultaten. Bouw die huizen en voer beleid uit. Mensen raken gefrustreerd omdat beloften niet worden waargemaakt. Adviezen mogen nooit een excuus zijn om stil te vallen”, besluit hij. Daarmee draait hij het debat om: niet de Raad van State, maar de politiek zelf moet laten zien dat zij knopen kan doorhakken.