De lange schaduw van de vreemdelingenwet

"Wat me trof was de walging en de schok die ik voelde", zegt Bouras. "We criminaliseren al langer mensen zonder papieren, maar dit is een radicale stap verder. Niet alleen het verblijf wordt strafbaar, ook hulp bieden mag straks niet meer. Dat kennen we uit de jaren dertig."

In het Kamerdebat draaide het om een ogenschijnlijk onschuldige kwestie: mag je nog een 'kom soep' aanbieden aan een ongedocumenteerden? Volgens minister Van Weel zal de wet vooral gericht zijn op hulp aan mensen met crimineel gedrag. Maar Bouras is duidelijk: "De wet is de wet. En wie straks zonder verblijfspapieren in Nederland is, valt eronder."

'Onderduiken' als juridische term

Het taalgebruik in de wet baart haar zorgen. In het amendement van de PVV, dat werd aangenomen, staat dat het strafbaar wordt om mensen te helpen die 'onderduiken'. "Dat niemand daar iets van zei, vind ik echt schokkend. Die term is historisch zwaar beladen." Bouras wijst op een pijnlijk precedent. Eind jaren dertig kwamen duizenden Joodse vluchtelingen naar Nederland, op de vlucht voor nazi-Duitsland. Aanvankelijk werden ze opgevangen, maar later werden ze als 'illegale vreemdelingen' bestempeld. "Dat was de eerste keer in de Nederlandse geschiedenis dat een groep als zodanig werd aangemerkt."

De basis daarvoor werd gelegd in de eerste Vreemdelingenwet van 1849, die aanvankelijk juist ruimhartig was: wie geen gevaar vormde en in eigen onderhoud kon voorzien, mocht het land in. "Dat veranderde eind jaren dertig. De grens ging dicht, en wie toch binnenkwam, werd geholpen door Joodse organisaties, vaak in de onderduik. Ook dat werd strafbaar." De parallellen zijn volgens Bouras pijnlijk zichtbaar. "We zagen eerder al dat Joodse vluchtelingen werden opgevangen in kamp Westerbork. Dat werd gebouwd op afstand, uit het zicht, onder druk van onder meer koningin Wilhelmina. Later werd het een doorgangskamp naar vernietigingskampen. Wat nog wranger is: de Joodse gemeenschap betaalde zelf voor die opvang."

De schaamte voorbij

Dat kerken nu fel tegen de wet zijn, is volgens Bouras niet verrassend. "Nederland kent een lange traditie van hulp aan ongedocumenteerden, vooral vanuit religieuze organisaties. Het CDA twijfelde dan ook – al steunden ze de wet uiteindelijk wel. Dat 'kommetje soep' staat symbool voor iets veel groters." De kritiek komt inmiddels ook van politie, artsen, leraren en mensenrechtenorganisaties. "De politie zegt zelf: dit kunnen én willen we niet handhaven. Toch gebeurt het." Volgens Bouras ontstaat hiermee een gevaarlijk klimaat. "We zien al oproepen tot het 'jagen' op ongedocumenteerden. Net als bij eerdere illegale grenscontroles wordt dan de vraag gesteld: hoe herken je zo iemand? En het antwoord is vaak: we halen alle bruine en zwarte mensen eruit. Dat brengt mensen in gevaar."

In historisch perspectief past de wet in een ontwikkeling die decennia teruggaat. "In de jaren negentig voerde Job Cohen de zogeheten Koppelingswet in, waardoor ongedocumenteerden geen aanspraak meer konden maken op sociale voorzieningen. Onder Verdonk en Teeven werd geprobeerd om illegaliteit strafbaar te stellen. Ook onder Rutte II lag er zo'n voorstel, waar de PvdA zelfs mee instemde. Maar het haalde het niet", aldus Bouras. Wat nu gebeurt is nieuw en radicaal volgens de migratiehistoricus. "We zijn de schaamte voorbij. We breken met de traditie van gastvrijheid en opvang en tegelijkertijd implementeren we in de wet dat illegaal verblijf strafbaar is. Dat is echt een enorme stap."