Tekorten in het gevangeniswezen 'door hogere strafeisen, werkdruk en minder plek'

Brandsma kan zichzelf wel expert noemen na 43 jaar werkzaam te zijn geweest in gevangenissen. Hij vertelt hoe de gemiddelde dag van een gedetineerde uitziet.

Gevangenen worden om half 8 gewekt door het personeel, waarna ze, afhankelijk van hun eigen dagprogramma, worden uitgesloten. Dan gaan ze bijvoorbeeld naar in de arbeidszaal. De arbeid bestaat onder andere uit het maken van pallets of inpakken van spullen. Het andere deel van de gedetineerden gaat 'luchten', waarbij er gesport kan worden, maar ook een bezoek aan de bibliotheek of in het weekend aan de kerk kan worden gebracht. "Vanaf een uur of vijf wordt men weer ingesloten en is het dat tot half 8 in de ochtend weer."

Meewerken

"Tenzij je een 'groen programma' hebt", zegt Brandsma. Dat geldt voor gedetineerden die goed gedrag vertonen en werken aan hun re-integratie in de maatschappij, waardoor ze extra activiteiten kunnen verdienen. "Door het hoge personeelstekort is daar bijna geen begeleiding meer beschikbaar voor." Waar het kan, worden gedetineerden ingezet om mee te helpen de gevangenis draaiende te houden. Zo maken ze hun eigen afdelingen schoon en wordt er gekeken naar kwaliteiten die ingezet kunnen worden, waardoor er geld kan worden bespaard. "Er zijn allerlei baantjes. Daar verdienen gevangenen zelf niet veel geld mee, maar het bespaart wel op de algehele kosten", zegt Brandsma.

Maar wat kost het verblijf van een gevangene de staat dan eigenlijk? "399 euro per dag in de gewone gevangenis", zegt Brandsma. "Maar als je naar wat specifiekere producten kijkt, zoals een psychiatrisch centrum, dan zit je al snel op de vijf- à zeshonderd euro per dag." Brandsma vertelt dat de Dienst Justitiële Inrichtingen is begroot op 3,5 miljard per jaar. "Daar worden wel heel veel dingen mee uitgevoerd. Dienst Vervoer en Ondersteuning, maar ook de busjes die gedetineerden vervoeren worden hiervan gefinancierd."

Hogere eisen

Dat er zo weinig mankracht is in de gevangenissen, heeft verschillende oorzaken volgens Brandsma. Zo gaat het werken onderling op de vloer vaak goed, maar is er een grote afstand met de mensen die het beleid maken. Ook is de werkdruk erg hoog. "Dat kan niet iedereen aan", zegt Brandsma. "Daarnaast merken we dat de gevangenen een stuk agressiever en harder zijn geworden, evenals de maatschappij."

Doordat de staat in 2010 een tekort in de begroting had en er een overcapaciteit van cellen was, werden verschillende gevangenissen gesloten. "Een politieke keuze", noemt Brandsma het. Momenteel is er een tekort aan gevangenisplekken. Waarom er meer gevangenen zijn dan toen komt volgens Brandsma ook door politieke keuzes. "Men eist hogere straffen. Hierdoor zijn deze zwaarder geworden en zitten gevangenen langer. Daar heb je meer capaciteit voor nodig."

Politieke keuze uitzitten?

Door dit cellentekort droeg minister Coenradie aan om gedetineerden eerder vrij te laten. "Een straf is een afspraak die gemaakt is met een rechter, die wil je behouden", zegt Brandsma. Hij adviseert het Rijk om meer in te spelen op alternatieve straffen. "Moeten we mensen met korte straffen een gevangenis in sturen? Of kunnen we het beter oplossen met een mix van taakstraffen en elektronische detentie thuis. Zodat je degene met een langere straf ook de ruimte biedt om deze uit te zitten."

De voormalige gevangenisdirecteur zegt dat er weer gevangenissen bij zouden moeten worden gebouwd wanneer men op deze manier doorgaat. "Dan heb je geen andere keuze."

Brandsma adviseert daarom om de discussie over ons strafrechtstelsel aan te gaan en andere mogelijkheden hierin te verkennen in plaats van alle veroordeelden de gevangenis in te sturen.