Hoe verdwijnende voorzieningen dorpsbewoners dichterbij elkaar brengt: 'Veel eigen initiatieven'

Symbolische waarde

Dorpsbewonersbalen vaak bij het verdwijnen van bijvoorbeeld een school - ook als ze zelf geen schoolgaande kinderen hebben. Hetzelfde geldt bij het verdwijnen van andere faciliteiten zoals de supermarkt, sporthal of een café. "Dat is omdat die voorzieningen vaak ook een sociale, symbolische waarde hebben voor het dorp", vertelt Christiaanse. "Die voorzieningen hebben invloed op de 'plaats identiteit'. Ze hebben het gevoel: 'Wij hebben een een supermarkt. Wat zijn we nog zonder supermarkt als dorp?'. Die symbolische waarde gaat vaak nog verder dan de sociale waarde van de betreffende voorziening."

Kats

Gerard van de Wal is voorzitter van de buurtsuper Albert Kleintje in Kats (Zeeland) en merkte hoe zijn dorp veranderde door het verdwijnen van voorzieningen: "Er zijn in Kats al heel veel voorzieningen verdwenen. De openbare school, de buitenschoolse opvang, alle winkels, de huisarts maar ook het openbaar vervoer verdween. Het werd stiller en stiller in het dorpje van 430 inwoners."

Buurtsuper

Hij vertelt hoe hij samen met de jongeren in het dorp het heft in eigen handen nam: "Die vroegen: 'kunnen we geen buurtsuper beginnen?' De opgeheven school organiseerde ook van alles buiten school om, maar dat was gestopt." Eerst wachtte ze nog even tot de overheid zou ingrijpen, maar toen duidelijk werd dat ze daar niks van hoefden te verwachten gingen ze met een aantal vrijwilligers aan de slag, vertelt van de Wal. "We zijn al behoorlijk gegroeid. We begonnen vijf jaar geleden met 250 producten. Het accent lag met name op een ontmoetingsplaats te zijn waar mensen een kopje koffie konden drinken, en wat lekkers konden eten en mekaar konden treffen. Er is toen zoveel gebruik van gemaakt dat wij inmiddels tegen de duizend producten kunnen leveren. En het wordt nog altijd behoorlijk goed bezocht."

Vrijwilligers

Vrijwilligers vinden kostte weinig moeite, vertelt Van de Wal: "Mensen zijn bereid om een stuk van hun vrije tijd in te leveren om zo'n voorziening in stand te houden." Na de buurtsuper zijn er meer initiatieven van de grond aan het komen, vertelt hij: "We zijn nu ook bezig om een bijvoorbeeld een corporatie op te richten, een boerderij waar we zelf onze producten gaan kweken. Ook rijdt er nu een busje, bemenst door vrijwilligers om dorpelingen ieder geval naar de doorgaande streekbus-lijn te brengen. Dat hebben we goed opgepakt."

Negatieve spiraal

Er wordt nog wel eens gesproken over een negatieve spiraal bij het verdwijnen van de voorzieningen in een dorp, maar dat is niet terecht vertelt Christiaanse. "Ik denk dat we moeten ophouden met praten over die negatieve spiraal. Daarmee wordt vaak bedoeld dat er bevolkingskrimp is, waardoor de voorzieningen afnemen, waardoor de leefbaarheid afneemt, waardoor nog meer mensen wegtrekken. Het wetenschappelijk onderzoek toont wel aan dat die die verhouding niet zo rechtlijnig en aantoonbaar is. Het ligt veel genuanceerder en complexer." Voorzieningen nemen vooral af door schaalvergroting, en ook dorpen zonder voorzieningen kunnen nog heel leefbaar zijn vertelt de onderzoeker. "Maar ik denk wel dat het belangrijk is om mensen te steunen in het proces van het overnemen van voorzieningen, zodat ze wel nog iets hebben. Dat ze hulp krijgen in plaats van tegenwerking."