Uw data is goud waard: en dat is gevaarlijk

Maar ook op persoonlijk niveau worden belangrijke beslissingen in ons leven genomen aan de hand van data en algoritmes. Of we een hypotheek krijgen bijvoorbeeld. Of een baan. We leven meer en meer in een door data gestuurde samenleving.

Vragen van Spraakmakers

Spraakmakers-verslaggever Roy Heerkens maakte een vijfdelige reportage over de data-industrie. Wat is data precies en waarom is het zoveel geld waard? Data is de olie van de 21ste eeuw. Dus willen bedrijven maar ook overheden een vinger in de pap. En of burgers daar nu zo blij mee moeten zijn, zoekt verslaggever Roy Heerkens vandaag voor ons uit. Als u ook een vraag heeft waar onze verslaggevers eens in moeten duiken, laat het ons weten: spraakmakers@kroncrv.nl.

Luister terug:

"Het collectief vergaren van data heeft ook zijn schaduwkanten", zegt Reinier Tromp, oprichter van de Datavakbond. "Data is de olie van de 21e eeuw. Ruwe olie wel te verstaan, want data is op zichzelf nog niet zo heel veel waard. Het gaat erom hoe je er daarna een product van maakt. De datamarkt is in handen van een paar bedrijven die naar marktwaarde ook nog eens de grootste ter wereld zijn. Amazon, Apple, Microsoft, Facebook en Google. Bij de grote vijf is het hele verdienmodel gebaseerd op data."

Niet alleen op internet wordt er data verzameld. Ook in een gemiddelde winkelstraat gebeurt het. "Er zijn al winkels waar camera’s registeren of je man of vrouw bent, hoe oud je ongeveer bent en of je lacht of niet", zegt Wenda Linthorst van Consumatics.

De overheid luistert

Ook de overheid wil graag alles van ons weten. Burgers delen om allerlei redenen persoonsgegevens met de overheid. Vaak is dat wettelijk verplicht, of een voorwaarde om in aanmerking te komen voor sociale en medische voorzieningen. De overheid stopt die gegevens in het Systeem Risico Indicatie. Het SyRI koppelt alle persoonsgegevens die burgers met de overheid delen en bepaalt op basis van een geheim algoritme of iemand belandt in een Register Risicomeldingen. Burgers wordt hierover niets verteld.

Burgers hebben natuurlijk ook zelf een belangrijke verantwoordelijkheid. ‘Wij’ laten zelf veel informatie achter. Telefoonnummers, adressen, welke locaties we bezoeken, waar we interesse in hebben, hobby’s en seksuele voorkeuren. Het is van een gemiddelde internetgebruiker vrij eenvoudig te achterhalen.

Gezondheid

Soms gebeurt dit zelfs heel bewust. Quantified Self is een beweging die zich bezighoudt met het fenomeen dat de mens in toenemende mate technologie integreert in zijn leven, met het doel informatie te verzamelen over zichzelf en hiervan te leren. Steeds meer mensen doen aan ‘self-tracking’; ze houden dagelijks bij hoeveel ze bewegen, wat ze eten, wat hun hartslag en bloeddruk is en hoe laat ze naar bed gaan.

Techniek filosoof Marjolein Lanzing is kritisch op de beweging. "Het probleem is dat er vaak commerciële partijen achter de apps schuil gaan. Zij hebben dus ook de beschikking over alle data die wordt verzameld. En je hebt geen zicht, laat staan controle op wat die bedrijven met de data gaan doen."

De deskundigen zijn het er vrijwel allemaal over eens: er moet meer bewustzijn zijn rondom allerlei aspecten rondom data. De regel is: als een product gratis is, ben jíj het product. Facebook en Google zijn gratis, data is de valuta én de grondstof van die markt en steeds meer bedrijven baseren hun businessmodel erop.

Een eigen data brandkast

"De macht moet verschuiven van grote techbedrijven naar de mensen die daadwerkelijk de waarde creëren. De bedrijven zelf zullen niet uit zichzelf veranderen. Hun hele verdienmodel is gebaseerd op data."

Arjen van der Born, directeur van de wetenschappelijke Dataopleiding JADS in ’s-Hertogenbosch formuleert het zo: "Ik denk dat we ernaar toegaan dat we allemaal een eigen data brandkast hebben, daar staat je data-DNA in, dat deel je wel met een kankerinstituut, omdat je mee wilt helpen met onderzoek. Maar je deelt het niet met Essent of Google. Daar moeten we als burgers geholpen in worden, het is te complex voor veel mensen."