Knutselen met nucleair afval, deze kunstenaars doen het gewoon

Mag je knutselen met het dna van menselijke embryo’s? Wat vinden we belangrijker: privacy of veiligheid? En zitten we wel te wachten op robots die ons werk overnemen? Op dit soort vragen is geen goed antwoord. Het gaat erom wat we als maatschappij wel toelaatbaar vinden en wat niet. Hoewel de antwoorden op dit soort ethische vragen iedereen aangaan, wordt de discussie erover vaak gevoerd door professionals en op een niveau dat de gewone burger boven de pet gaat. Bovendien loopt de discussie over wat mag vaak achter de feiten aan. Die komt pas op gang als het allang kan. Zie het dan nog maar eens terug te draaien.

Het op gang krijgen van de maatschappelijke discussie over belangrijke, maar moeilijke onderwerpen is iets waar kunstenaars goed in zijn. Kunstenaars kunnen buiten het keurslijf van de wetenschap gaan en weten hoe je mensen aan het denken zet. Kijk bijvoorbeeld naar het werk van Tinkebell. Met haar kunstwerken wijst ze op de dubbele moraal die we erop na houden als het gaat om de omgang met dieren. In haar project Save the males dreigde ze zestig mannelijke kuikentjes levend te versnipperen. Het werk leidde tot Kamervragen, haatmail en doodsbedreigingen. Opmerkelijk, aangezien het een gangbare praktijk is in de veehouderij.

Levende huidportretten

Ook in het kunstproject Trust me, I’m an artist zoeken acht kunstenaars de grenzen van het toelaatbare op. Dat doen ze in opdracht van de Waag Society. "We hebben kunstenaars gevraagd om met behulp van biotechnologie ethisch complexe vragen aan de orde te stellen," legt conservator Lucas Evers uit. Dat lukt zeker in het werk Heirloom van de Britse kunstenaar Gina Czarnecki. Ze liet levende huidcellen van haar tweelingdochters groeien over glazen mallen van hun gezichten. Zo ontstonden levende huidportretten.

Het werk van Czarnecki komt wat bizar over en je vraagt je af of dit toelaatbaar is. Toch staat het niet ver af van wat er met levende mensencellen gebeurt in de wetenschap. Zo werd met de kankercellen van de Amerikaanse vrouw Henrietta Lacks in 1951 de HeLa-cellijn gestart. Zonder dat zij of haar nabestaanden dat wisten, gingen haar cellen een eigen leven leiden als studiemateriaal. In 2009 waren al meer dan 60.000 wetenschappelijke studies naar de cellen gepubliceerd. Inmiddels is er erkenning voor Lacks en haar familie. In 2010 verscheen het boek The immortal life of Henrietta Lacks en dit jaar de gelijknamige film.

Sculptuur van levende hartcellen

Net als wetenschappelijke experimenten zijn alle kunstwerken in het project voorgelegd aan een ethische commissie. In bijzijn van publiek werden de kunstwerken in 2015 en 2017 bediscussieerd. "Geen van de werken is zomaar goedgekeurd," zegt Evers. Het werk Cellular Probellor van Howard Boland liep tegen de grenzen van het toelaatbare aan. Boland wilde een kleine sculptuur laten draaien met levende hartcellen van pasgeboren ratten. Omdat het doden van ratten voor een kunstproject niet toelaatbaar werd bevonden, week hij uit naar zijn eigen spermacellen.

"Blijkbaar is het niet geoorloofd om voor nutteloze kunst dieren te doden," zegt Evers. "Dat terwijl er ook heel veel ratten worden gedood voor wetenschappelijke studies die je nutteloos zou kunnen noemen."

De tentoonstelling Trust me, I’m an artist wordt vanmiddag om 13:00 geopend in Het Glazen Huis in het Amstelpark. Daarna is het werk tot 25 juni te zien in het Amstelpark. Meer beeld ervan kun je vinden bij De Kennis van Nu.

Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap
Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag en vrijdag rond 10.50 uur in De Ochtend

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).