Moderne mens veel ouder dan gedacht

Het plaatje van de menselijke evolutie wordt er de afgelopen tijd niet eenvoudiger op. Vorige maand bleken botten van de Homo naledi, waar NPO Radio 1 eerder over berichtte, veel jonger dan gedacht. Deze primitieve mensensoort liep zo’n 300 duizend jaar geleden tegelijk met vroege Homo sapiens in Zuid-Afrika rond. Het liet zien dat menselijke evolutie net zo chaotisch verliep als bij andere diersoorten.

Modern gezicht

Fossielen die vandaag in Nature wereldkundig worden gemaakt doen er nog een schepje bovenop. Het gaat om botten van de vindplaats Jebel Irhoud in Marokko. Op deze plek zijn vanaf 1961 al vaker mensenfossielen gevonden die aanvankelijk aan Afrikaanse Neanderthalers werden toegeschreven. Paleoantropoloog Jean-Jacques Hublin en collega’s analyseerden nieuw materiaal van de vindplaats minutieus en laten zien dat de anatomie veel moderner is dan eerder werd aangenomen. Nog opmerkelijker is de datering van het materiaal. De fossielen blijken 315 duizend jaar oud te zijn. Daarmee zijn ze de oudste H. sapiens botten ooit gevonden.

Tijdens hun opgravingen in Jebel Irhoud vonden Hublin en collega’s veel stenen werktuigen uit de Middle Stone Age en de botten van tenminste vijf mensen. Het gaat om onder meer een bijna intacte onderkaak en fragmenten van een hersenpan en een gezicht. Door de verschillende fossielen te combineren, reconstrueerden de onderzoekers een beeld van de oude mensen. Hun gezicht is nauwelijks te onderscheiden van dat van de hedendaagse mens. Wel is de kaak iets groter en is de schedelpan wat langer en minder rond dan die van ons.

Mensensoorten

De datering van deze H. sapiens, geeft hen een bijzondere plek in de menselijke evolutie. Tot nu toe kwamen de oudste botten van de moderne mens van een vindplaats in het nationale park Omo in Ethiopië. Ze hebben een ouderdom van 195 duizend jaar. Een iets primitievere mens die werd gevonden in Florisbad, Zuid-Afrika is 259 duizend jaar oud. Waar deze Florisbad-schedel precies past, is nog onduidelijk. Het kan gaan om een vroege H. sapiens, een moderne H. heidelbergensis of een aparte soort op de menselijke stamboom ergens tussen beide soorten in.

Die laatste optie kan dankzij de Jebel Irhoud fossielen definitief de prullenbak in. Hoe meer fossielen gevonden worden, hoe minder er overblijft van het populaire beeld dat onze evolutie weergeeft als een rij mannen die steeds rechterop gingen lopen en grotere hersenen kregen. Dit nieuwe onderzoek plaatst H. sapiens in een tijd waarin op zijn minst nog vijf andere mensensoorten rondliepen op aarde. Een deel hiervan zag er veel aapachtiger uit en had kleinere hersenen.

Ook is het met deze nieuwe fossielen niet langer houdbaar om Oost-Afrika als wieg van de mensheid te noemen. Hublin en collega’s denken dat onze afstamming heel Afrika besloeg. Vermoedelijk leefde op het continent een mozaïek van groepen H. sapiens die zowel oude als moderne trekken hadden, waarvan die in Florisbad en Jebel Irhoud representanten zijn. Een van deze groepen ontwikkelde gaandeweg onze kenmerkende ronde schedel en unieke cognitieve capaciteiten. Wij danken hier ons succes aan. Vermoedelijk kostte alle andere mensensoorten de kop.

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR)