De verliezers hebben gewonnen - en dat is gezond

Terwijl de emoties hoog oplaaiden afgelopen week durfde ik het bijna niet te zeggen. Maar een keertje verliezen is best gezond en goed voor de democratie.

Voordat je gaat tandenknarsen, laat mij je vertellen waarom:

Er is niets gevaarlijker dan de vanzelfsprekendheid van macht of ideeën. De komende jaren zullen de nieuwe verliezers duidelijk moeten maken waarom méér vrijhandel beter is. Hoe migratie een samenleving verrijkt. De reden uitleggen waarom de Verenigde Staten de veiligheid in de rest van de wereld zou moeten willen bewaken. Waarom vrouwenemancipatie een goede ontwikkeling is.

Politici die lang van de macht mogen genieten doen vaak alsof hun ideeën vanzelfsprekend zijn en er geen alternatief is. Dat is slecht voor de democratie, die alleen gedijt met ideeënstrijd. De gevestigde partijen moeten zich nu weer invechten met frisse nieuwe argumenten en oude dogma’s tegen het licht houden. Daar wordt iedereen beter van.

Herstelbare fouten

Als het dan toch fout gaat: één van de grootste deugden van de democratie is de kracht om herstelbare fouten te maken. Dit is prachtig beschreven door filosoof Alexis de Tocqueville in zijn boek ‘Democratie in Amerika’. Een democratie kan natuurlijk verkeerde of zelfs desastreuze besluiten nemen. Maar er zijn altijd weer correctiemogelijkheden in de vorm van verkiezingen. Als je dus niet gelooft dat Trump een kernoorlog start of de wereld onherstelbare milieuschade toebrengt: over een paar jaar is er weer de kans op correctie van het slechte terwijl we het goede behouden.

Ten slotte: bij een democratie horen geen structurele winnaars en verliezers. Niemand heeft automatisch recht op de macht, geen idee heeft alleenheerschappij. Je zult om de macht moeten strijden. En de democratie steun je alleen in de wetenschap dat je de kans hebt ook eens aan de verliezende kant te staan. Het feit dat de macht de volgende keer in handen van een ander ligt, zorgt ervoor dat je aan de macht ook nog aan de verliezer denkt. In Amerika is dit goed geregeld. Democratische en Republikeinse presidenten wisselen elkaar continu af in de geschiedenis, zoals dat nu ook gebeurt.

Er is veel onderzoek gedaan wat er gebeurt als je wél structureel bij de verliezers hoort. Zowel uit studies van Oxford als recent KNAW-onderzoek blijkt dat de steun voor democratie afneemt als je keer op keer aan de verliezende kant staat. In Nederland hebben we een meerpartijenstelsel waar de middenpartijen vrijwel automatisch de macht toekomt bij een formatie. Dat levert een hoop chagrijn op bij proteststemmers van de SP en PVV; partijen die nooit in de regering komen. Zij zijn structureel cynischer over de democratie en stemmen minder vaak. Ze negeren werkt contraproductief: ze zullen enkel radicaliseren. Als iedereen een keertje aan de beurt komt, blijft de steun voor de democratie hoog.

Een democraat omarmt dus niet alleen een zoete winst, maar ook een zuur verlies. Het zijn misschien abstracte argumenten die je niet gelijk geruststellen. Maar ik sliep er in elk geval prima van afgelopen week.

Politiek analist Sywert van Lienden is elke donderdag te horen in de rubriek Kamervragen in De Nieuws BV, vanaf ongeveer 13.10 uur. Op deze plek schrijft hij een wisselcolumn met Jurjen van den Bergh.