Welke herinneringen zijn er nog van de Njai?

"In het begin noemden ze het ook wel een huishoudster. Het is dan een huishoudster die van Indonesische afkomst is. Een volbloed Javaanse vrouw, bijvoorbeeld. Zij is een huishoudster, ze werd in dienst genomen door een Nederlandse man. Vaak een KNIL-soldaat of een hoger geplaatste ambtenaar. Zij werd dan eigenlijk om drie redenen in huis genomen: om voor het huishouden te zorgen, maar ook om seksuele diensten te verlenen en om voor nageslacht te zorgen", vertelt historicus en mede-initiatiefnemer Yvette Kopijn in NOS Met het Oog op Morgen.

Njai

"Als je het bekijkt van de VOC dan is er in het begin ook echt aangemoedigd dat Europese mannen die naar voormalig Nederlands-Indië gingen ook relaties aanknoopten met inheemse vrouwen, zodat er ook geen Europese vrouwen geïmporteerd hoefden te worden", vertelt Kopijn. "Dat was een dure aangelegenheid.”

Omslag

Maar begin 20e eeuw is er een omslag, het wordt mogelijk om Europese vrouwen over te halen. Europese mannen worden ontmoedigd om relaties aan te gaan met Njai en worden zelfs in een kwaad daglicht gesteld, vertelt Kopijn. Veel mannen trouwen dan met een Europese vrouw. "Soms zijn deze relaties wel uit liefde ontstaan, maar heel vaak ook niet. Dan zie je dat de Nederlandse man of zijn familie de kinderen claimt en zegt: dit zijn nu Hollandse kinderen. Ze worden erkend door hun vader en dan zijn het wettig gezien Hollandse kinderen en moeten ze dus ook een Hollandse opvoeding krijgen." Deze kinderen werden soms dan ook weggehaald bij hun moeder.

Herinneringen

"Als je Indo-Europees bent, weet je wel dat je afstamt van een oermoeder, zoals wij haar noemen, dat weten we wel", zegt Kopijn. "We zijn dit project gestart samen met mijn stichting ,Stichting Verhalen Over Leven, waarin ik vooral werk met jongeren in een programma dat ‘Tracing your Roots’ heet. Daar nodig ik jongeren uit met wortels in Indonesië om opzoek te gaan naar hun voorouders en familiegeschiedenis." Kopijn ziet dat veel jongeren opzoek zijn naar de voormoeder. "Ook omdat we er zo weinig over weten."

Deze voormoeders zijn veelal niet te vinden in archiefstukken. "Een archief is een gekleurd instituut. Heel grof gezegd: als je wit bent en man, heb je veel meer kans om teruggevonden te worden dan jouw nageslacht dan als je bruin, zwart of vrouw. Daar hebben we mee te maken, daarom is het een belangrijk project. We moeten het echt hebben van de verhalen die van generatie op generatie zijn overgeleverd en de foto’s die misschien nog in onze familiealbums zitten."

Verhalen

"Kolonialisme is niet alleen het veroveren van land en het uitbuiten van mensen, maar het gaat ook over gender en seksualiteit. Je probeert ook jouw eigen normen en waarden, waar het gaat over mannelijkheid en vrouwelijkheid en hoe mannen met elkaar om moeten gaan, oplegt aan de bevolking die je koloniseert", zegt Kopijn. "Dat betekent ook als we die vrouwen onderzoeken, dat we vooral dit soort verhalen tegen komen. Ze worden niet gezien, niet in de familie worden opgenomen. Soms wel, er zijn ook wel mensen die zich ontfermen over de voormoeders."

Ook moesten veel voormoeders hun eigen cultuur verloochenen. "Als je het hebt over de Indonesische groep heb je het over een groep die zogenaamd heel makkelijk geassimileerd is en dan zeg ik altijd: er is een grote assimilatiedruk op hun uitgeoefend toen ze in Nederland kwamen, maar die druk begint al in Nederlands-Indië zelf. Daar worden kinderen weggehaald bij moeders om zo Hollangs mogelijk opgevoed te worden."

Javaanse overgrootmoeder

Kopijn heeft zelf een Javaanse overgrootmoeder. Zij is zelf ook opzoek gegaan naar haar roots. Kopijn is alleen achter de naam van haar voormoeder gekomen. "Mij bekend als oma Trui, maar ze heette Gertrude Mathilda Kopijn. Dat was een arm Indisch meisje die afstamde van een volbloed Javaanse moeder en een Nederlandse meneer, die naar het oosten was vertrokken om geld te verdienen en in Rosmalen al een gezin had gesticht en Indonesië een tweede gezin startte, daar is mijn oma uit voortgekomen."

Informatie over Indonesische voormoeders blijft moeilijk te vinden. "Deze vrouw wordt genoemd zo ver ze relevant is voor die Nederlandse meneer. Op het punt dat er wordt getrouwd, kinderen worden erkend, kinderen worden gedoopt, dan vind je haar terug. Dat maakt het lastig. Juist daarom zijn we dit project gestart. Omdat we vooral onze eigen gemeenschap willen aanspreken en kijken wat daar ligt aan persoonlijk archief."

Mensen die mee willen doen aan het project kunnen zich hier aanmelden.