Op zoek naar de fascinerende geschiedenis van Oliebollen-Nel

Haar verre achterneef Michel de Jong ging op onderzoek en schreef een boek over zijn tante: "Ik was 16 toen ik voor het eerst van haar hoorde en ik was gewoon ontzettend nieuwsgierig. Eerst naar het verhaal, ik wilde weten wat dat voor mens was geweest, die glimmende kerstbal die ergens in een achterhoek in onze stamboom hing."

"Toen ik wat ouder werd stelde ik mij eerder de existentialistische vraag wat er dan precies overblijft van zo’n leven. Iemand die heel beroemd was, geliefd, vervolgens berucht, verguisd en ten slotte vergeten. En dat bleek uiteindelijk nog best veel te zijn."

Doorzettingsvermogen nodig

Het verhaal van Nelly liet Michel dan ook niet los: "Als ik in een archief was of er kwamen krantenarchieven online, dan vond ik altijd wel iets van een artikel. Ze bleef op de achtergrond altijd wel aanwezig. Ik had het geluk dat ik rond mijn zestiende alle 'Denies' in het telefoonboek al had gebeld. Waaronder een paar hoogbejaarden die in 2013 – toen ik aan het boek begon – inmiddels al wijlen waren. Die aantekeningen had ik allemaal bewaard dus ik had nog wel wat."

"Verder ben ik in woonwagens geweest, ben ik bij een jonkheer op bezoek geweest die in het verzet had gezeten, dus ik heb echt de allerlaatste ooggetuigen nog kunnen spreken. En ik heb heel erg veel archiefonderzoek gedaan. Al was het nationaal archief niet erg toeschietelijk. Je komt in een soort ambtelijke molen terecht waar je echt wel doorzettingsvermogen voor nodig hebt om daardoor heen te komen."

'Die vrouw hoort niet in de gevangenis'

De geschiedenis van Oliebollen-Nel was op z'n minst spraakmakend. Er volgden rechtszaken na de oorlog en ze belandde uiteindelijk ook 3,5 jaar in de gevangenis. Toch bleef het lang onduidelijk of ze nu een dubbele rol had gespeeld of niet. Daar zat volgens de Jong meer achter:

"Er zijn wel iets van vier onderzoeken naar haar geweest, want ze werd aanvankelijk steeds weer vrijgelaten omdat ze dus echt heel veel voor het verzet had gedaan. Dus ze is op 8 mei 1945 gearresteerd en dan werd ze tot drie keer toe door het Haagse verzet eruit gekletst want 'die vrouw hoort niet in de gevangenis want zij heeft ons juist ontzettend geholpen'. Totdat er een meisje terugkwam uit Auschwitz die zei dat ze haar en haar zusje verraden had. Toen is ze definitief vastgezet."

"Ze had nogal wat vijanden die maar al te graag tegen haar getuigden. Ze had nogal wat mannen op het hart getrapt natuurlijk, dat doen mooie vrouwen vaak. Nogal wat afgewezen mannen onder andere hebben haar een hak proberen te zetten. Daarom heeft het ook allemaal zo verschrikkelijk lang geduurd voordat ze uiteindelijk vrijgesproken is, want dat mogen we niet vergeten natuurlijk."

Op tijd de goede keuze gemaakt

Toch begrijpt de Jong die verwarring en vragen: "Ik kan het me helemaal voorstellen dat de mensen die daar van buitenaf naar keken het niet helemaal begrepen. Bovendien was ze ook niet helemaal zuiver op de graat. Het boek is wat dat betreft geen rehabilitatie, ik heb geprobeerd om 75 jaar na dato de historische waarheid te achterhalen en te reconstrueren hoe het kon dat zo’n vrouw ogenschijnlijk zo’n dubbele rol heeft kunnen spelen."

"Alles had gewoon te maken met haar karakter, het was een hele wispelturige, spontane, avontuurlijke vrouw die heel impulsief handelde en haar eigen belang ook altijd wel dichtbij hield. Of ze nu haar boterham bij de Duitsers kon laten smeren of bij het verzet, leek haar zeker in het begin niet zo veel te kunnen schelen. Ze heeft net op tijd de goede keuze gemaakt, zou je kunnen zeggen."

Volgens de Jong waren er twee reacties mogelijk op haar: "Of ze adoreerden haar of ze hadden een afschuwelijke hekel aan haar. Die twee stemmen, die schreeuwden na 1945 om het hardst met elkaar."

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.