Geweld is een kernonderdeel van extreemrechtse ideologie, waarschuwt historicus: ‘Ze hebben hun visitekaartje afgegeven’

Ideologie achter het geweld

Robin te Slaa, historicus en kenner van de opkomst van fascisme in Nederland, mist in de gesprekken rondom de Malieveld-rellen een cruciaal punt; dat geweld een kernonderdeel is van de extreemrechtse ideologie. ‘Fascisten zien het leven als een permanente strijd. Politiek geweld mobiliseert de massa en wordt verheerlijkt als offerbereidheid, tot het ultieme offer van het eigen leven. Die waardering voor geweld zien we ook nu terug.’

Volgens Te Slaa is het opvallend dat het extreemrechtse component in eerste instantie nauwelijks werd benoemd. ‘Je zag het aan alles: de prinsenvlag, white power-tekens, Hitlergroeten, Forum-vlaggen, het belagen van het D66-kantoor. Dit is geen toevallige woede-uitbarsting maar politiek gemotiveerd geweld.’

Vervagende grenzen

Te Slaa ziet hoe het klassieke onderscheid tussen radicaal en extreemrechts vervaagt. ‘Radicaal rechts wil formeel binnen de democratie blijven, extreemrechts kiest voor geweld en revolutie. Maar in de praktijk lopen die lijnen door elkaar. Kijk naar Geert Wilders: hij prees burgers die eigenmachtig grenscontroles uitvoerden – volstrekt onwettig – en zei: ‘Volgende keer ben ik erbij.’ Zijn jarenlange haatcampagne tegen Sigrid Kaag droeg bij aan haar vertrek uit de politiek, en aan een klimaat waarin bedreigingen normaal werden.' Dat Wilders alsnog het geweld in Den Haag heeft veroordeeld komt volgens de historicus te laat. 'Het voelt achteraf als krokodillentranen. Hij zegt tegen geweld te zijn, maar heeft een grote rol gespeeld in het creëren van een klimaat waarin extreemrechts zich gesterkt voelt.

Lessen uit de jaren dertig

Ook al gaat het in het heden om een andere situatie; volgens de historicus moet je altijd bereid zijn vergelijkingen te maken, zolang je ook verschillen erkent. 'Er zijn duidelijke overeenkomsten. Dit gaat niet om mensen die een beetje bezorgd zijn over immigratiecijfers; extreemrechts wil alle immigratie stoppen, een witte etnostaat vestigen en is bereid daarvoor geweld te gebruiken en zelfs een rassenoorlog te ontketenen. De AIVD waarschuwt hier al jaren voor. Toch erkennen sommige politici dat nog steeds niet, deels omdat er overlap is in retoriek.'

De historicus onderzocht hoe Nederland destijds reageerde op de opkomst van fascistische knokploegen. ‘Het fascisme was in de jaren twintig marginaal, maar groeide snel na Hitlers machtsovername. De overheid zag het gevaar vroeg: militairen mochten geen lid worden van fascistische korpsen, er kwam een uniformverbod en later een verbod voor ambtenaren. Daarmee gaf de staat een krachtig signaal af dat fascisme staatsgevaarlijk was.’ Die aanpak werkte. De NSB piekte in 1935 met bijna acht procent van de stemmen, maar groeide niet verder. ‘Door principieel en vroeg te reageren, hield de overheid het gevaar binnen de perken,’ aldus Te Slaa.

Niet wegkijken

Vandaag ziet hij het tegenovergestelde: terughoudendheid en vergoelijking. BBB-leider Caroline van der Plas benadrukte na de rellen dat de meeste demonstranten gewoon vaders, moeders en opa’s zijn die van Nederland houden. Te Slaa waarschuwt dat zulke woorden gevaarlijk kunnen zijn. ‘Het klinkt sympathiek, maar veel mensen geloven inmiddels onwaarheden, zoals dat alle sociale huurwoningen naar statushouders gaan. Zulke mythes creëren een klimaat waarin anderen geweld gerechtvaardigd vinden.’

De rellen waren volgens hem geen los incident. ‘Dit was een visitekaartje: laten zien waartoe je in staat bent. Als de politiek niet krachtig reageert, blijft het niet hierbij. We zien nu al nieuwe gewelddadige acties rond asielzoekerscentra. De les uit de jaren dertig is duidelijk: noem het beestje bij de naam, verdedig de democratische rechtsstaat en reageer vroeg en principieel.’