'Iedereen vindt oude kaarten interessant, behalve mensen die dat nog niet weten'

"Kaarten vertellen een verhaal", zegt Reinder Storm, die samen met zijn vrouw Marieke van Delft het boek heeft samengesteld. Beiden hebben een carrière als cartografen en conservatoren: Storm werkt als conservator geografie bij het Allard Pierson Museum, terwijl Van Delft conservator was bij de Koninklijke Bibliotheek.

'Iedereen vindt kaarten interessant'

Volgens Storm vindt iedereen oude kaarten interessant, behalve mensen die dat nog niet weten. "Dat komt omdat kaarten symbool staan voor plekken die belangrijk zijn voor mensen. Iedereen heeft wel zo'n plek in zijn leven. Als je mensen daar kaarten van laat zien, gaan ze vaak wijzen: ' Daar is dit gebeurd, daar woonden mijn ouders, daar kom ik vandaan.' Dat geldt voor iedereen." Bovendien kun je volgens Storm elk onderwerp in de geschiedenis of actualiteit koppelen aan een kaart.

Van navigatie naar verhalen

Hoewel we tegenwoordig vaak Google Maps gebruiken om de weg te vinden, gaat het bij oude kaarten om meer dan alleen navigatie.

"Het verhaal vinden", aldus Storm. "Kaarten bevatten aanwijzingen voor dingen die gebeurd zijn, voor feiten, voor bepaalde constructies. In het landschap vind je misschien geen watermolens of schipbruggen meer, maar die hebben daar ooit gestaan en speelden een cruciale rol. En daar getuigt zo'n kaart dan van."

Het boek Nederland Waterland bevat honderd kaarten die de impact van water op Nederland illustreren. "Toen we dit boek begonnen, hadden we de haat-liefdeverhouding met water als uitgangspunt", legt Van Delft uit. "Water kan een vijand zijn, zoals bij overstromingen, maar het is ook een vriend. Het zorgt voor handel, ontspanning, drinkwater en zelfs toerisme. Deze verschillende aspecten kwamen we telkens tegen toen we op zoek gingen naar kaarten."

Honderdduizenden kaarten

De keuze voor honderd kaarten uit honderdduizenden exemplaren was geen gemakkelijke. "We hebben niet alle honderdduizend kaarten bekeken, dat is ondoenlijk", zegt Storm. "Maar door een thema te kiezen en een regio voor ogen te houden, kun je gericht zoeken. En tegenwoordig is veel materiaal digitaal beschikbaar, dat maakt het een stuk makkelijker."

Rozenburg

Een van de bijzondere kaarten in het boek is een handgeschreven kaart uit 1625 van het eiland Rozenburg bij Rotterdam. Van Delft licht toe: "Deze kaart laat zien hoe een eiland door indijking veranderd werd. Je ziet de afgebakende stukken land, sommige ingedijkt, andere aangeslipt. En op de kaart lees je de geschiedenis van de strijd om die dijken, die wel of niet mochten worden verhoogd, omdat het water anders de omliggende gebieden zou overstromen."

De Lauwerszee

Een ander voorbeeld is een kaart uit 1968 van de Lauwerszee. Storm: "Het toont het moment waarop de dijk die de Lauwerszee afsluit, werd dichtgemaakt. De kaart geeft een momentopname weer, precies op het moment dat de caissons op hun plek worden gebracht."

"Het is een fascinerend moment, omdat het zo'n nauwkeurige timing vereiste. Als het niet op dat precieze moment gebeurde, was de stroming te sterk om het werk goed uit te voeren. Je ziet in de kaart letterlijk een moment uit de geschiedenis vastgelegd."

Nieuwskaarten

In hun zoektocht naar kaarten vonden Van Delft en Storm ook oude 'nieuwskaarten' die gebeurtenissen documenteerden, zoals een kaart uit 1730 over de paalworm. Van Delft legt uit: "Dit was een beestje dat het hout van de palen aanvrat, die Nederland beschermden tegen water. Deze kaart laat zien hoe ernstig die situatie was, omdat het hele land op dat moment afhankelijk was van houten palen om overstromingen te voorkomen. En we vinden dat dat op die kaart heel mooi verbeeld wordt."

De gevolgen waren volgens Storm groot: "Ze gingen dijken anders bouwen, niet meer met houten palen, maar met zand, grind, steen en keilagen." Van Delft: "En dat is precies wat we zo leuk aan kaarten vinden; ze vertellen al die verhalen."