Waar komen onze kersttradities eigenlijk vandaan? 'Het is dynamisch erfgoed'

Nederlanders zijn niet vies van een feestje, maar vooral rond de kerst zijn we er dol op. Maar waar komt die populariteit vandaan? Volgens Strouken is kerst daadwerkelijk populairder geworden met de jaren. Waar de winterperiode voorheen vooral bestond uit het "overleven" van de koude maanden, draait het nu om feest en cadeaus. "We hadden voorheen nog geen geen supermarkten en noem maar op, dus het eten goed houden was echt een heel groot probleem", verduidelijkt Strouken. 

Vasten

Bovendien gingen Nederlanders vaak vasten rondom de periode van Sint Maarten. "In de midwinterperiode mocht je even bijtanken, wat eten, bij elkaar kruipen", legt Strouken uit. Januari, februari en maart waren "heel zorgelijke maanden", waarna carnaval kwam en "de kelder leeg" was. Inmiddels hoort een vol buffet er echt bij met de kerst, net als "niet alleen zijn", vertelt de traditiedeskundige. "Vroeger ging je ook naar de kerk, was je bezig met de geboorte van Jezus. Dat nu ook nog wel zo, maar iets minder." 

Winterslaap

De "functie" van de kersttraditie is "helemaal veranderd", stelt Strouken. "We willen een soort winterslaapje hebben. Dat is de nieuwe functie van kerst." Vrede is ook een groot thema rondom kerst. Strouken legt uit dat dat met de Eerste Wereldoorlog te maken heeft. Toen besloten Duitse en Engelse soldaten even niet te vechten en samen te eten en te zingen. "Met kerst moet je vrede hebben, moet je je schulden bijleggen, moet je je ruzies bijleggen en hoor je samen te zijn."

Langs de deuren

Goede doelen beleven daarom ook hun succesvolste maand in december. "Die weten dat we in deze tijd veel meer geven", vertelt Strouken. "Dat komt omdat die tradities eeuwenoud zijn. Mensen die iets hadden, moesten ook zorgen voor mensen die niets hadden." Tijdens de feestdagen langs de deuren gaan is een heel oude traditie. Een kerstliedje zingen of het vee zegenen, kon je namelijk een plak kerststol of een oliebol opleveren. 

Konijn

Qua eten zijn er ook heel wat gebruiken die Nederlanders hebben. Konijn en haas "horen bij kerst", omdat men vroeger één keer per jaar mocht gaan stropen, vertelt Strouken. Tegenwoordig wordt er vaker gekozen voor "internationalere" kersttradities, zoals kalkoen. Gemiddeld geven we zo'n 621 euro uit tijdens de kerst, wat vooral opgaat aan eten. In Nederland hebben we óók nog eens Tweede Kerstdag. 

Pannetje

Gourmetten hoort er voor veel gezinnen ook helemaal bij rondom de kerst. Maar in de jaren 70 en 80 was het vooral fondue, verduidelijkt Strouken. "Toen kregen we allemaal zo'n oranje fonduestel als we trouwden." Pas daarna zijn we massaal gaan gourmetten. "Een kenmerk van tradities is dat ze zich steeds aanpassen aan de tijd, het is dynamisch erfgoed."

Op en neer

Kerstkaarten worden inmiddels een stuk minder verstuurd, maar zijn wel echt een traditie in Nederland. Waar men voorheen de deuren langsging om een goede kerst te wensen, bedacht een Londenaar de allereerste kerstkaart in 1843. Dat waaide een paar jaar later over Nederland en is sindsdien ook hier een traditie. "Het aantal kaarten zegt ook hoe populair je bent, dus je wil ook graag veel kaarten hebben", grapt Strouken. Hoewel de traditie in populariteit aan het afnemen was, lijkt er nu juist weer een opleving van de kerstkaart te komen. "Bij tradities zie je heel vaak dat ze op en neer gaan." 

Kerstboom

Cadeautjes horen van origine dan weer niet bij de Nederlandse kerst, vertelt Strouken. "Dat hoort bij Sinterklaas." Maar onder menig kerstboom liggen de pakjes tegenwoordig voor het oprapen. De kerstboom komt dan weer uit 1843, vertelt Strouken, en vind haar oorsprong in Duitsland, net als de adventkalender. Toen een "stroom Duitse immigranten" naar Nederland kwam, zaten daar ondernemers tussen die de kerstboom in hun etalage vertoonden. "Al die lampjes, dat vonden mensen prachtig. Het was echt een sensatie." 

Piek

De katholieken hadden natuurlijk al de kerststal, maar de protestanten in Nederland "hadden niets", vertelt Strouken. Via de protestantse zondagsschool is de kerstboom eind negentiende eeuw in onze huiskamers beland. De piek heeft ook een religieuze betekenis. "De piek gaat naar de hemel, maar is ook een ster." Die ster symboliseert weer de drie magiërs die een ster zagen en toen wisten dat er "een koning der Joden" geboren was en gingen vervolgens op weg, legt Strouken uit.