Waarom verloopt de afhandeling van de toeslagenaffaire zó stroef?

"Elke keer weer blijkt er eigenlijk geen goed zicht te zijn op hoe groot de groep is, wie gedupeerd is en hoe je die mensen zo snel mogelijk en zo goed mogelijk kan behandelen", legt Schuurmans uit over de trage afhandeling van de toeslagenaffaire. Inmiddels is er weer een loket geopend, zodat gedupeerden hun verhaal kunnen delen en eventueel extra schadevergoeding kunnen krijgen. 

Catshuis-regeling

En die volgt in een lange lijn van schaderegelingen. "Het is heel moeilijk om te begrijpen voor welke regeling je moet kiezen, wat daar de consequenties van zijn en het is ook moeilijk om te zien of je nou op een gelijke wijze je schade vergoed krijgt", verduidelijkt Schuurmans. De Catshuis-regeling, zoals het eerst heette, zou gedupeerden 30 duizend euro geven, waarna zij ook nog hun verhaal konden laten optekenen en eventuele extra schade zouden kunnen verhalen. Maar uiteindelijk bleken er veel meer gedupeerden te zijn, namelijk 70 duizend en niet een kleine 20 duizend. Bovendien bleek die 30 duizend euro voor sommigen geen "reële compensatie" te zijn voor hun leed, legt Schuurmans uit. 

Grootschalig compenseren

De aanvraag is dan ook niet gemakkelijk. Er zijn twee toetsmomenten, vertelt Schuurmans. Na een "lichte toets" komt er een integrale beoordeling, waarbij het ministerie van Financiën tot op de komma nauwkeurig nagaat wat iemand terug moet krijgen. Dat vergt veel tijd en moeite, waardoor deze afhandeling dus ook al zo lang duurt. "Men is bang om heel grootschalig te compenseren, het kost namelijk miljarden", verklaart Schuurmans. "Maar als het veel te precies wordt, raken mensen soms helemaal in de knel." 

Wantrouwen

Bovendien is het best ingewikkeld, voor zowel de overheid als de gedupeerde, om gegevens van zoveel jaar geleden in goede orde helemaal terug te halen. "Het heet herstel, maar kan je mensen herstellen en weer terugbrengen in de situatie waar ze ooit zijn geweest? Dat kan natuurlijk niet", zegt de hoogleraar. "Het is  aan de ene kant wantrouwend en we willen al die gegevens achterhalen, er grip op krijgen en we hebben het helemaal opgeknipt in stukjes. Maar je verhaal mag je pas helemaal aan het einde vertellen als je bij de stichting terechtkomt." 

"Ik heb het idee dat de politiek ook vaak echt geen keuzes durft te maken", zegt Schuurmans over de afhandeling van de toeslagenaffaire. Daarnaast speelt mee dat gedupeerden ook wéér met de Belastingdienst te maken krijgen, brieven ontvangen met gegevens die ze wellicht niet snappen, geen inzicht in hun eigen dossiers krijgen en in sommige gevallen zelfs geprofileerd zijn op basis van hun identiteit. "Dus er zijn wel heel veel redenen waarom mensen toch door willen gaan om gerechtigheid te krijgen." De overheid hoopt dit dossier in 2027 af te ronden. "Ik help het hopen", reageert Schuurmans. 

Kosten

Inmiddels is 'bijna iedereen' door die lichte toets heen, vertelt Schuurmans. Daarbij gaat het dus om wat er te veel is teruggevorderd bij die persoon. Bij de tweede beoordeling, die nu plaats moet vinden, gaat het om de extra schade die iemand is opgelopen in die periode. In totaal heeft de regeling inmiddels al 7 miljard euro gekost, waarvan 2 miljard naar organisatiekosten ging, voegt Schuurmans toe. 

Fraude

Er hebben zich ook mensen gemeld voor de regeling die helemaal geen gedupeerden waren. De 'aantrekkelijke' regeling zorgt er namelijk voor dat "andere mensen die serieus in de problemen zitten, denken: ik meld me aan", aldus Schuurmans. Zo zit er in de regeling dat diens schulden tijdelijk wordt gepauzeerd. Daarnaast heeft de overheid een plicht om binnen een bepaalde periode een aanmelding af te handelen. Doen ze dat niet, krijgt die persoon een vergoeding van 15 duizend euro. En dat kan tot drie keer toe. 

Toekomst

Schuurmans zegt ook nog eens dat het niet mogelijk is om te garanderen dat zoiets als de toeslagenaffaire in de toekomst niet weer gebeurt. Belastingen en bureaucratie 'weten elkaar snel te vinden' en 'soepel' door zo'n proces gaan, is niet gemakkelijk. "Men probeert wel om te leren van fouten en te voorkomen", verzekert de hoogleraar. Zo is er tegenwoordig meer oor naar de omstandigheden van een persoon, in plaats van dat er alleen naar documenten gekeken wordt.