VN-commissie spreekt van genocide in Gaza: is het daarmee een feit?

Het is een belangrijk rapport, zegt hoogleraar internationaal recht Larissa van den Herik. “De commissie is ingesteld door de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties, het allerhoogste orgaan van de VN op het gebied van mensenrechten. En die komt dus met deze kwalificatie."

De commissie spreekt niet namens de VN, maar is wel een commissie ván de VN. "De VN heeft natuurlijk vele organen en de grote vraag is nu bijvoorbeeld of deze terminologie wordt overgenomen door de Algemene Vergadering, die volgende week een belangrijke bijeenkomst heeft."

Hogere bewijslast nodig

Voor het Internationaal Strafhof is het rapport geen definitief oordeel dat er een genocide plaatsvindt in Gaza. Dit hof heeft een veel hogere bewijsstandaard, zegt advocaat Geert-Jan Knoops. "De commissie heeft zich gericht op de vraag of er een redelijke basis bestaat voor het feit dat een genocide zou zijn en wordt gepleegd."

Op zichzelf kunnen dit soort rapporten wel een belangrijke bron van informatie vormen, is zijn ervaring bij het Internationaal Strafhof. "Maar voor de kwalificatie genocide zal er meer nodig zijn. De Europese Commissie heeft dat dinsdag ook zo uitgedragen", aldus de advocaat.

Niet alles goed te verifiëren

Zo is het rapport van de VN-commissie gebaseerd en voortgeborduurd op bestaande rapportages: "Er wordt veel gebruik gemaakt van secundaire data, er is geen inzicht in de kwantitatieve gegevens, welke getuigen, welke deskundigen zijn gehoord. Dat betekent dat er toch behoedzaam gekeken moet worden wat betreft de juridische betekenis van het rapport."

Met secundaire data wordt bijvoorbeeld open sources en veel websites bedoeld. "Een aantal van die bronnen zijn niet meer toegankelijk waardoor je ze niet meer kunt verifiëren. De commissie heeft ook nog met bepaalde getuigen gesproken, alleen de verslagen en identiteiten van die personen zijn niet bekend gemaakt. Dat is voor een juridische waardering wel anders."

Weinig medewerking

Het rapport van de VN-commissie is een beleidsrapport dat de Algemene Vergadering moet informeren, zegt hoogleraar Van den Herik. "Dat maakt dat er een andere standaard is. Bij het Internationaal Strafhof heb je juridische gevolgen, hier zijn er politieke gevolgen. Dus daar gaan ze op een andere manier mee om."

Vaak werken landen die beschuldigd worden zeer beperkt of helemaal niet mee, zegt Van de Herik. "Dan zeggen ze achteraf: dit klopt allemaal niet. Dat is een vaak gebruikt argument en daardoor zijn commissies steeds sterker geworden in hun onderzoek. Je ziet dat dit rapport de achtste in een serie is, ze bouwen steeds voort."

Politieke gevolgen

Ze stelt dat Nederland onder het genocideverdrag de plicht heeft om op te treden als er een risico is op genocide. "Je hoeft natuurlijk niet te wachten op het eindoordeel van internationaal gerechtshof om iets te gaan doen. Als er een risico is, dan moet Nederland optreden. Wat je ziet is de dat regering dat op dit moment niet eens wil zeggen. Dus we kunnen wel vaststellen dat het standpunt van de regering op dit moment ver afstaat van het belangrijkste orgaan van de VN."

Politiek gezien zou Nederland op basis van het rapport al meer kunnen doen, denkt ook Knoops. "Het is wel gevaarlijk om de kwalificatie genocide op basis van een beleidsrapport met een andere bewijsstandaard nu als vaststaand te nemen. Dat neemt niet weg dat je wel politieke maatregelen kan treffen op grond van het risico dat er bestaat."

Minister van Weel (Buitenlandse Zaken) heeft inmiddels laten weten dat Nederland niet meegaat in de conclusie van het rapport dat Israël genocide pleegt in de Gazastrook en vindt dat het aan het Internationaal Gerechtshof is om te oordelen of er sprake is van genocide.