Binnenland

Wikipediabezoek toont welke rampen we ons het beste herinneren

foto: Pixabayfoto: Pixabay
  1. Nieuwschevron right
  2. Wikipediabezoek toont welke rampen we ons het beste herinneren

Bij een ramp als die met de MH17 denken we massaal terug aan eerdere vliegtuigrampen. Door naar bezoekersaantallen van Wikipediapagina’s te kijken achterhaalden onderzoekers welke rampen het verst in ons geheugen zit.

Het wetenschappelijke nieuws staat deze week in het vakblad Science Advances. Catastrofes als de MH17-ramp, 9-11 en de aanslagen in Parijs staan in je geheugen gegrift. Je weet vaak zelfs waar je was toen je het nieuws hoorde. Dat geldt niet alleen voor jou, maar voor een groot deel van de mensheid. De rampen hebben zich in het collectieve geheugen genesteld. Hoe komt het dat we de ene ramp wel massaal onthouden en de andere niet? Hoe lang blijven we als samenleving een gebeurtenis onthouden?

Wikipediapagina’s als geheugensteuntje

Onderzoek naar dit soort vragen over het collectieve geheugen maakte tot voorheen gebruik van bijvoorbeeld grootschalige interviews, enquêtes of inhoudsanalyse van nieuwsberichten. Maar het kan eenvoudiger, sneller en goedkoper, laten Ruth García-Gavilanes van het Oxford Internet Institute en collega’s zien. In een studie die vandaag in vakblad Science Advances verschijnt, gebruiken ze het aantal bezoeken van Wikipediapagina’s over vliegrampen als maat voor collectief geheugen.

Hoor je in het nieuws over een vliegramp, zo redeneren de onderzoekers, dan roept dat herinneringen aan eerdere vliegrampen op uit je langetermijngeheugen. Wil je vervolgens weten hoe het ook alweer zat, dan is een van de mogelijkheden het raadplegen van de Wikipediapagina’s van die rampen. Dit verband tussen herleefde interesse in vroegere vliegrampen naar aanleiding van de actualiteit, onderzochten de onderzoekers bij ongeveer 1500 Wikipediapagina’s.

Herleefde interesse

Per paar van actuele en oude ramp bepaalden de onderzoekers hoeveel extra bezoek de pagina van de oude ramp kreeg in de week na de actuele gebeurtenis. Dit kan bijvoorbeeld gaan over het aantal extra bezoeken van de Wikipediapagina over de terroristische aanslagen op 11 september 2001 in de week volgend op de MH17-ramp die plaatsvond op 17 juli 2014.

Na actuele rampen volgt een flinke piek in bezoekersaantallen van Wikipediapagina’s over oude rampen, zo zien de onderzoekers. Ook als er op de nieuwe pagina niet naar die oude pagina’s wordt gelinkt. Het is zelfs zo dat de oude pagina’s gezamenlijk aanzienlijk (142 procent) meer bezoekers trekken dan de pagina van de nieuwe ramp. Nu is het natuurlijk zo dat veel mensen Wikipedia niet als primaire nieuwsbron gebruiken, maar eerder als naslagwerk. Toch zien de onderzoekers er een massale herleving van herinneringen aan oude rampen in.

Recente rampen en aantal slachtoffers

García-Gavilanes en collega’s keken ook naar de factoren die ervoor zorgen dat de ene ramp vaker wordt herinnerd dan de andere. Vooral de tijd na de ramp en het aantal doden blijken van invloed. Rampen die korter geleden zijn gebeurd, leven nog het meest in het collectieve geheugen. Andersom is het zo dat hoe langer geleden een ramp is gebeurd, hoe minder mensen de Wikipediapagina’s opzoeken. Na ongeveer 45 jaar is het gedaan met het collectieve geheugen. Dan zijn de mensen die volwassen waren tijdens de ramp het vergeten, dood of ze gebruiken geen Wikipedia, denken de onderzoekers.

Ook het aantal doden heeft een flinke invloed op de plek in het collectieve geheugen van een ramp, zo blijkt. Hoe meer doden, hoe meer mensen de oude pagina’s opzoeken bij een nieuwe ramp. De pagina over bijvoorbeeld de aanslagen op 9-11 wordt heel vaak opnieuw bezocht. Gek genoeg bezoeken meer mensen pagina’s van rampen zonder doden dan rampen met weinig (minder dan twintig) doden. De onderzoekers wijten dit aan de aard van de slachtofferloze rampen die het vermelden waard zijn. Die hebben een spectaculair tintje. Zo botsten er in 1940 twee vliegtuigen in de lucht boven het Australische Brocklesby op elkaar. Ze raakten in elkaar verstrikt, maar de piloten wisten de toestellen veilig aan de grond te zetten.

Nu kun je je afvragen hoe representatief de gebruikers van Wikipedia zijn voor de hele samenleving. Niet iedereen die zich een ramp herinnert zal Wikipedia gebruiken om z’n geheugen op te frissen en je komt ook wel eens op een Wikipediapagina terecht zonder er expliciet naar op zoek te zijn. García-Gavilanes en collega’s zijn zich bewust van dit soort tekortkomingen. Toch denken ze een bruikbare methode te hebben gevonden om ons collectief geheugen te onderzoeken. Want wat voor herinneringen aan vliegtuigrampen geldt, geldt ongetwijfeld ook voor oorlogen of rampzalig verlopen WK-kwalificaties.

Ruth García-Gavilanes et al. The memory remains: Understanding collective memory in the digital age. Science Advances, 5 april 2017.

Dit artikel is geschreven door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR)

Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag en vrijdag rond 10.50 uur in de Ochtend

Ster advertentie
Ster advertentie