Straf zonder cel: duizenden Nederlanders zitten hun straf thuis uit

Van cel naar woonkamer

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen ligt er een wetsvoorstel Wet slimmer straffen dat het mogelijk moet maken om de enkelband vaker als hoofdstraf in te zetten, in plaats van korte celstraffen. Nu wordt elektronische controle alleen nog als voorwaarde opgelegd, bijvoorbeeld om een gebiedsverbod te handhaven of om te controleren dat iemand op bepaalde tijden thuis is. Politieke partijen als NSC, CDA en D66 hopen zo het cellentekort op te lossen en veroordeelden sneller te laten re-integreren.

Volgens de reclassering is dat een logische stap. "Het is goedkoper, houdt mensen betrokken bij werk en gezin en vergroot de kans op een succesvolle terugkeer in de samenleving", zegt Nadia Arsieni van Reclassering Nederland. Toch roept het voorstel vragen op. Want hoeveel straf is een enkelband nog als je die thuis op de bank uitzit?

Jonger dan ooit

Opvallend is dat elektronisch toezicht niet langer alleen voor volwassen criminelen is. Jongeren raken volgens de reclassering op steeds jongere leeftijd betrokken bij zware misdrijven, zoals drugshandel of het plaatsen van explosieven. "We zien dat jongeren steeds eerder worden geronseld en meegesleurd in criminele circuits", zegt Arsieni. Zo is er inmiddels zelfs een deelnemer van twaalf jaar oud. In sommige jongerengroepen geldt de enkelband zelfs als statussymbool. "Onder jongeren betekent het soms: ik heb vastgezeten, dus ik ben iemand", vertelt voormalig gedetineerde Martin Miles.

Vrijheid met voorwaarden

Hoe het voelt om een enkelband te dragen, ontdekten Maaike en Noa zelf. Voor Van Oostrom voelde het al snel als een beperking: een nachtje logeren bij familie eindigde in acht dringende telefoontjes van de reclassering. "Als dit echt was geweest, was ik linea recta terug naar de gevangenis gegaan", zegt Van Oostrom. Maaike had er minder moeite mee. "Ik vergat soms zelfs dat ik hem droeg", vertelt ze. "Totdat je ergens heen wilt en beseft dat dat niet zomaar kan."

Voormalig gedetineerde Martin Miles, die 2,5 jaar met een enkelband leefde, herkent dat gevoel. "De eerste maanden voelde het als vrijheid. Daarna vooral als beperking. Je ziet iedereen plannen maken terwijl jij om acht uur thuis moet zijn."

Vrijheid als strafmiddel

Wat het experiment vooral liet zien: een enkelband verandert je leven. "Zelfs iets simpels als dansles voelde ineens als iets waar toestemming voor nodig was", zegt Timmerman. "Je spontane leven verdwijnt, omdat je constant bezig bent met wat wel en niet mag."

Voor Miles bleef dat gevoel altijd aanwezig. "Je leeft met het idee dat iemand meekijkt. Je bent thuis, maar nooit echt vrij." Volgens hem gaat het niet alleen om fysieke beperkingen, maar ook om zelfbeeld. "De enkelband herinnert je elke dag aan wat je hebt gedaan."

En juist dat raakt aan de kern van het debat. "Straf is voor ons niet alleen iemand beperken", zegt Arsieni. "Het is ook zorgen dat iemand kan terugkeren in de samenleving, zonder opnieuw de fout in te gaan."

Benieuwd hoe het is om 24 uur per dag gevolgd te worden door justitie? Wil je horen hoe voormalig gedetineerde Martin Miles 2,5 jaar lang met een enkelband leefde? Beluister dan nu de nieuwste aflevering van Het Misdaadbureau op Spotify of in de NPO Luister-app.