Ruzie met de universiteit over een briljant idee

Dat beeld ontstaat na meer dan zeventig gesprekken die we voerden met studenten en andere betrokkenen van technische universiteiten. Er ontstaat soms ruzie tussen studenten en universiteiten over van wie een uitvinding is.

Studenten vertellen in achtergrondgesprekken dat ze soms maanden tot jaren met hun universiteit onderhandelen over contracten rondom hun uitvinding. Een aantal van die studenten gaf de moed op en haakte af. De technische uitvinding kwam dan niet op de markt.

"Weet je wat het is: je hebt jarenlang met veel plezier gestudeerd en van de beste docenten en hoogleraren mogen leren. En dan kom je in de eindfase van je studie opeens tegenover je universiteit te zitten met hun eigen juristen. Terwijl jij als student nog geen kaas gegeten hebt van zulke onderhandelingen", zegt een student die liever anoniem wil blijven.

We spraken meerdere studenten die op deze manier ruzie kregen met hun universiteit; de schaal van deze problemen op alle universiteiten is niet bekend.

Studentenclubs als de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) vinden dat universiteiten zich te zakelijk opstellen. "Universiteiten zijn geen bedrijven en zouden zich ook niet zo moeten gedragen. Zeker niet naar hun eigen studenten toe. Dit is misbruik maken van een ongelijke machtspositie."

Grijs gebied

Universiteiten zijn broedplaatsen voor innovatieve ideeën en ondernemerschap krijgt een steeds grotere rol in opleidingen. Maar als studenten met een goed idee een eigen bedrijf willen beginnen, staat in de wet niet duidelijk wat hun rechten zijn.

Volgens DutchSE, de belangenorganisatie van ondernemende studenten, kunnen er problemen ontstaan omdat er sprake is van een grijs gebied. Want hoe beoordeel je de input van een docent of hoogleraar op een idee? En wat als je faciliteiten van de universiteiten hebt gebruikt, zoals een lab of printer: is de uitvinding dan van de student of van de universiteit?

Universiteiten gaan hier verschillend mee om. TU Delft neemt soms aandelen in start-ups, terwijl de Universiteit van Twente dat nooit doet. In Eindhoven moeten studenten bij het begin van hun studie al een verklaring ondertekenen waarin ze afstand doen van hun zogenoemde intellectuele eigendom.

Drempels

Dat studenten zich ontmoedigd voelen om te ondernemen, is ook een probleem voor de universiteiten. Want die hebben ook een plicht om ideeën naar de markt te brengen, zodat publiek gefinancierde kennis voor iedereen nuttig is.

"Die student wordt gestagneerd in zijn loopbaan", zegt hoogleraar onderwijssociologie Marc Vermeulen. "Die student moet, nadat hij van de universiteit afkomt, gewoon zo snel mogelijk zijn bedrijf starten. Als er dan jarenlang een slot op zit, omdat juristen het er niet over eens kunnen worden van wie iets is, dan is dat een verspilling van energie."

TU Delft neemt juist aandelen in bedrijven, omdat dit volgens de instelling de manier is om kennis naar de markt te brengen. In tegenstelling tot het bedrijfsleven willen ze namelijk niet zo veel mogelijk winst, maar een zo succesvol mogelijke toepassing van de uitvinding. Met aandelen zorgen ze ervoor dat ze inspraak hebben in het bedrijf dat wordt opgezet.

Waarvoor worden ze betaald?

Vermeulen: "Ik denk dat universiteiten zichzelf op hun schedel moeten krabben. Waarvoor worden ze nou eigenlijk betaald door de belastingbetaler?"

TU Delft laat in een reactie weten dat ze zich niet herkent in de signalen. De universiteit zegt dat er voldoende richtlijnen en regelingen zijn die het studentenbelang beschermen. TU Eindhoven noemt het standaard afstand doen van het intellectueel eigendom een voorzorgsmaatregel, omdat er veel met bedrijven wordt samengewerkt. Het zou in de praktijk nooit tot problemen met studentbedrijven hebben geleid.

De koepel voor universiteiten, de VSNU, werkt nu aan een eenduidige richtlijn voor universiteiten over hoe ze met uitvindingen van studenten om moeten gaan.

Verantwoording

Voor dit verhaal spraken we zo'n zeventig (oud-)studenten, (oud-)medewerkers, advocaten, hoogleraren en andere betrokkenen van technische universiteiten. De meesten wilden niet met naam genoemd, omdat dat hun belangen zou schaden. Namen zijn bij de redactie bekend. De uitkomsten van die gesprekken hebben we voorgelegd aan een aantal deskundigen. We hebben ook inzage gehad in schriftelijke bronnen, zoals brieven en e-mailwisselingen die er zijn geweest met medewerkers, contracten die aan studenten en derden werden voorgesteld, scripties en uitspraken in rechtszaken. Daarnaast hebben we een inventarisatie gemaakt van het beleid rondom intellectuele eigendom van de vier technische universiteiten. Naast TU Delft en TU Eindhoven zijn dat Universiteit Twente en Wageningen Universiteit.