Femicide of vrouwenmoord: 'Hadden we de signalen maar gekend'

Vast patroon

Volgens Endedijk blijkt uit Engels onderzoek dat de moord op vrouwen door een (ex)partner (hier aangeduid als femicide) vaak een vast patroon volgt. Voor een groot artikel in NRC sprak Endedijk naast nabestaanden ook een vrouw die een poging tot moord van haar ex-partner overleefde en "de verhalen hebben veel samenhang", zegt hij.

Controle

"Het is vaak een relatie die zich op dezelfde manier ontwikkelt. Het begint heel liefdevol met opvallend, bijna overdadig, veel cadeaus." Maar na de eerste fase volgt al snel de controle, vertelt Endedijk. "Mannen staan de vrouwen niet meer toe uit te gaan en er wordt bijvoorbeeld spyware op haar telefoon geïnstalleerd." De vrouw wordt langzaam afgezonderd van haar familie en vrienden.

Cruciaal moment is het moment waarop de vrouw de relatie verbreekt. "Dat is het punt waarop het mis kan gaan", zegt Endedijk.

Rode vlaggen niet herkend

Volgens slachtofferadvocaat Nelleke Stolk herkennen mensen én de politie de signalen die naar femicide kunnen leiden onvoldoende. Stolk stond onder meer de nabestaanden van Humeyra bij. Zij werd op zestienjarige leeftijd vermoord door haar ex-partner, maar er werden meerdere rode vlaggen niet goed opgemerkt door instanties.

Stolk bevestigt het patroon dat Endedijk omschrijft en noemt ook zaken als niet-fatale verwurging als kenmerk dat voorafgaat aan moord. "Iemand naar de keel vliegen en vasthouden tot deze flauwvalt. Dat is echt een rode vlag in femicide-zaken."

Verleden met geweld

Volgens Stolk blijkt vaak pas in de rechtszaal dat de verdachte vaak een verleden heeft met (huiselijk) geweld en eerder gewelddadig is geweest tegen een partner. De privacywetgeving is heel strikt en in dit soort zaken werkt dat in het nadeel voor de slachtoffers. Daarom vindt Stolk dat er moet worden gekeken hoe deze informatie toch gedeeld kan worden om vrouwen te beschermen.

Stolk en Endedijk hopen dat het onderwerp meer maatschappelijk bekendheid krijgt, zodat de omgeving, maar ook instanties en politie de rode vlaggen beter kunnen herkennen. Daar helpt ook het strafbaar stellen van psychisch geweld bij, omdat politie en justitie nu vaak pas kunnen ingrijpen bij fysiek geweld.

'Geen eerwraak'

Femicide staat in in andere landen (Spanje, Frankrijk, Engeland) veel hoger op de agenda. In 2019 was er in Parijs een groot protest tegen femicide; in Spanje gingen betogers begin dit jaar massaal de straat op.

Volgens rechtbankverslaggever Saskia Belleman denken we in Nederland onterecht dat het hier niet veel voorkomt, of dat het vooral gevallen van eerwraak zijn. "Ik schrik echt als ik op de rol kijk hoeveel zaken er over femicide gaan."

Topje van de ijsberg

En deze zaken zijn volgens Belleman het topje van de ijsberg, omdat alleen de zaken waarbij de vrouw overlijdt, in de statistieken terechtkomt als femicide. "Dat zijn de gevallen waarbij het echt fout is gegaan, maar daar zitten nog een heleboel zaken onder", zegt Belleman.