Wietproef van start, maar legalisering blijft een worsteling: 'De hemel valt niet naar beneden'

De proef, die inmiddels wettelijk is vastgelegd, moet uitwijzen of het decennialange gedoogbeleid vervangen kan worden door een legaal systeem. "Het is opmerkelijk dat we nu pas testen of iets dat allang gebeurt ook gewoon legaal geregeld kan worden", zegt Nuijten. "Ooit begon het met huisdealers in clubs als Paradiso. Inmiddels hebben we een internationale industrie gecreëerd rondom iets wat in Nederland formeel nog altijd verboden is."

Kwaliteit en controle

De cannabis die nu legaal via coffeeshops wordt verkocht, is volgens Nuijten 'ontzettend schoon'. Doordat alles onder strikte controle gebeurt, bevat de wiet geen pesticiden of zware metalen en is de kwaliteit beter te garanderen dan op de illegale markt.

Toch is er ook kritiek. Sommigen spreken van een te ver doorgeschoten industrieel product: cannabis uit kassen, zoals de teelt van de Hollandse tomaat. "Die vergelijking gaat op," zegt Nuijten. "Het is efficiënt, maar er zijn ook zorgen over standaardisatie en verlies aan diversiteit. Tegelijkertijd biedt dat ruimte aan telers om zelf te experimenteren met smaak, soort en teeltwijze."

Criminele circuit

Velen hopen dat legalisering het criminele circuit uitdooft, maar dat is volgens Nuijten niet zo vanzelfsprekend. "De illegale markt zal niet zomaar verdwijnen. Net als bij sigaretten blijven er prijsverschillen, al helemaal met accijnzen en btw erbij. Je trekt met legalisering wel een grote groep mensen uit de illegaliteit. Mensen die nu nog als crimineel worden gezien, kunnen dan gewoon legaal ondernemen."

Tegelijkertijd waarschuwt Nuijten voor het omgekeerde effect: waar de wiethandel vroeger een relatief onschuldige inkomstenbron was, is die voor sommigen juist een opstap geweest naar zwaardere criminaliteit, zoals de cocaïnehandel. "Het beeld dat legalisering criminaliteit automatisch oplost, is te simpel."

'Hemel valt niet naar beneden'

Een ander terugkerend geluid is de vrees dat meer mensen cannabis gaan gebruiken als het legaal wordt. Maar ook dat wordt volgens Nuijten niet ondersteund door kennis uit andere landen. "In Canada zag je na legalisering in 2018 een kleine piek aan mensen die uit nieuwsgierigheid nog eens een joint probeerden. Maar uiteindelijk keren de meeste mensen gewoon terug naar hun oude gedrag. De grootste groep gebruikt het niet en dat blijft zo. Het is niet zo dat de hemel ineens naar beneden valt."

Europees verboden

Waarom duurt het dan toch zo lang, is een vraag die ook bij luisteraars van Spraakmakers leeft. Nuijten wijst op de internationale context. Binnen Europese verdragen is cannabis nog altijd verboden en het politieke landschap in Europa is sterk verdeeld. "Landelijk kan Nederland best stappen zetten, maar Europees is het ingewikkelder. Er wordt veel informatie uitgewisseld via instellingen als het EMCDDA in Portugal, maar om echt iets te veranderen, moet je met alle lidstaten op één lijn zitten. En dat is lastig."

Een cruciale voorwaarde voor succesvolle legalisering is volgens veel deskundigen goede voorlichting geven. Daar valt volgens Nuijten nog veel te winnen. In coffeeshops is er wel informatiemateriaal ter beschikking, maar gebruikers krijgen het niet automatisch mee. "Voorlichting is iets waar je voorzichtig mee moet zijn. Je wil informeren, maar niet aanzetten tot gebruik. Het Trimbos Instituut doet hier daarom veel onderzoek naar."

Op scholen blijft drugsvoorlichting wel een standaard onderdeel van het curriculum, maar ook daar verschilt de kwaliteit van programma’s sterk. "De uitdaging is om een manier te vinden waarbij je de juiste informatie geeft zónder het normaliserend te laten werken."

Politieke steun?

In Den Haag blijft het een onderwerp met een groot vraagteken. De PVV, nu de grootste partij, spreekt in haar verkiezingsprogramma met geen woord over de wietproef. Eerder noemde Kamerlid De Roon de coffeeshopverkoop nog 'een tumor die zich over het land verspreidt'. GroenLinks-PvdA wil juist verdergaan, inclusief legalisatie van MDMA. Het CDA en de ChristenUnie willen de proef stoppen, terwijl zij eerder nog instemden met het wetsvoorstel tijdens kabinet-Rutte III.

Opmerkelijk, noemt Nuijten het. "Ze stemden ooit voor, maar keren zich er nu tegen. Gelukkig zie je bij de VVD nog wel bereidheid om door te gaan. Daarnaast is het een wet die je niet zomaar kan terugdraaien. En gezien de forse investeringen van telers is het politiek ook lastig om dit nog terug te draaien."

Als medicatie

Wat veel mensen niet weten is dat cannabis in Nederland al sinds 2001 legaal te verkrijgen als medicijn. Toch wordt het nauwelijks voorgeschreven. "In andere landen begon legalisering juist via de medische route, bij ons gaat het andersom. Er zijn weinig huisartsen die het op recept willen geven, daarom gaan mensen maar zelf naar de coffeeshop."

Toch groeit de aandacht. "We zien steeds meer onderzoek naar de effecten van cannabis bij aandoeningen als reuma, Parkinson en chronische pijn. En het blijkt dat sommige mensen er echt baat bij hebben."