Verhalen over de oorlog in de West

Heb je het verhaal over Hitler al gehoord

Hoe werd de Tweede Wereldoorlog beleefd in Suriname en de Nederlandse Antillen? En wat hoorden mensen hierover via de radio of de krant? Deze vragen onderzoekt Jules Rijssen in zijn boek Heb je het verhaal over Hitler al gehoord… De titel van het boek komt uit een Surinaams lied, Yu no yere a tori fu Hilter. "Tori heeft in het Sranantongo twee betekenissen: verhaal maar het kan ook duiden op een gerucht. En zo keken mensen in het begin naar de oorlog, men hoorde erover op de radio maar men zag het niet."

Toch werd de oorlog voor mensen in 'de West' steeds meer voelbaar en zichtbaar. De bauxietmijnen van Suriname en de olieraffinaderijen op de Antillen werden belangrijk voor de oorlogsindustrie. Om deze industrie te beschermen kwamen er Amerikaanse militairen naar Suriname, Curaçao en Aruba.

Toename prostitutie, dronkenschap en overlast

Paramaribo werd een bruisende stad want de oorlog bracht werk, geld, en handel met zich mee. Maar ook spanningen, openbare dronkenschap, onveiligheid en er was een explosieve groei van prostitutie. In 1943, vlak voor het bezoek van prinses Juliana, werd de stad daarom 'schoongeveegd'. "In rapporten van de politie heb ik gelezen dat er ook vrouwen zijn opgepakt die getrouwd waren, zelfs hele keurige huismoeders. Deze vrouwen werden vastgezet op de voormalige koffieplantage Katwijk en werden voor straf zelfs gebrandmerkt."

Oranje boven aan Nederland en koningin

In het eerste jaar van de oorlog werd Koninginnedag nog sober gevierd maar in de jaren daarna zagen mensen het als solidariteit en daad van verzet tegen de Duitse overheersing. Tijdens Koninginnedag nog klonk in de straten van Paramaribo en Willemstad luidkeels: 'Oranje boven, geen leus op aard is meer ons waard dan het oranje boven aan Nederland en koningin'. In de koloniën voelden mensen zich sterk verbonden met het koningshuis, zeker tijdens de moeilijke oorlogsjaren. En het bleef niet alleen bij woorden.

Dansavonden voor een Spitfire

Overal in de West werden inzamelingsacties gehouden voor Nederland. Warme kleding werd gebreid en via schepen naar Nederland gestuurd. Schoolkinderen zamelden geld en zilverpapier in voor de aankoop van een Spitfire gevechtsvliegtuig, de trots van de Britse luchtmacht. Ook met loterijen, dansavonden, theatervoorstellingen en bokswedstrijden kon iedereen een bijdrage leveren. Suriname wist het benodigde bedrag voor het vliegtuig sneller bij elkaar te brengen dan Curaçao. En dat leidde tot een gezonde rivaliteit. Deze inzamelingsacties legden uiteindelijk de basis voor wat na de oorlog zou uitgroeien tot het Prins Bernhard Cultuurfonds, tegenwoordig Cultuurfonds.

Leven in oorlogstijd

Onder de oppervlakte van deze geschiedenis liggen talloze kleine verhalen - liedjes, herinneringen, uitspraken - die samen een mozaïek vormen van leven in oorlogstijd, ver weg van de frontlinies. Rijssen noemt zijn boek dan ook een reconstructie van een lappendeken van stemmen uit het verleden. "Veel mensen denken niet meer aan de oorlog", zegt hij, "maar het was een wereldoorlog. En de West maakte daar onmiskenbaar deel van uit."