Hoe een mailtje uit Zuid-Afrika het leven van een fotograaf veranderde

Lebo, zelf fotograaf en opgegroeid in Welkom, had het fotoboek 'Welkom in Zuid-Afrika' van Van Denderen gezien en werd geconfronteerd met een verleden van zijn stad wat hij nauwelijks kende. Nu wilde hij Ad verwelkomen in die stad. "Ik vond het een waanzinnig iets dat een boek iemand zo kan raken."

Zometeen meer over de mail van Lebo en het nieuwe traject, maar eerst een stuk historie. Begin jaren negentig besloot Van Denderen na enkele andere avontuurlijke reizen voor een langere periode naar Zuid-Afrika te gaan, met zijn toenmalige vriendin - nu vrouw - Margalith Kleijwegt als reisgenoot. Het Zuid-Afrika van toen kende grote verschillen tussen de blanke 'Boeren' bevolking en hun zwarte landgenoten en had op dat moment al ruim veertig jaar 'Apartheid' achter de rug. De vrijlating van Nelson Mandela zou dat system ten val gaan brengen, maar op dat moment waren daar nog weinig tekenen van.

Bij aankomst in Johannesburg bleek dat het land nog erg onstabiel was. "We lazen in een krant over een stad, ten zuiden van Johannesburg, waar de pleuris was uitgebroken. Het ging om een mijnstad met de naam Welkom," zegt Van Denderen. "Het jaar ervoor had ik in een kolenmijn in de Belgische Kempen gewerkt en dus trok dit verhaal me extra aan. We dachten: hop, erheen."

Eenmaal daar dompelde het stel zich onder in de gemeenschap van Welkom en ontdekte dat het verschil tussen de zwarte bevolking en de witte bevolking groot was. "Het was in 1990 een boerengemeenschap, heel Afrikaans. Op school gaf men onderwijs in die taal en in de buurt kon de extreemrechtse Afrikaner Weerstandsbeweging van Eugene Terre'Blanche op veel steun rekenen. Er waren grote schoonmaakoperaties, na achten kon je je als zwarte beter niet op straat vertonen."

Toch lukte het de fotograaf om alle kanten van de gemeenschap vast te leggen. Van de Boeren tot de townships, het boek 'Welkom in Zuid-Afrika' gaf op dat moment een uniek inkijkje in een land op het einde van Apartheid - een land wat na ruim 40 jaar segregatie tussen zwart en blank eindelijk weer één zou moeten worden. Met twee grote tentoonstellingen in Nederland en Londen en een boek leek het verhaal voor Van Denderen klaar. Tot het mailtje van Lebo Tlali, een kwart eeuw later.

Mail uit Welkom

"Ik heb Ad nog nooit zo geëmotioneerd gezien", zegt Margalith Kleijwegt over het moment waarop haar man het mailtje van Lebo Tlali kreeg. "Ineens had zich iemand gemeld bij Ad die twaalf was toen we daar rondliepen." Ad vult aan: "Lebo had een waanzinnige leraar op de middelbare school die hem gestimuleerd had om zich te ontwikkelen en was zo in aanraking gekomen met mijn boek. In de jaren daarna is hij de cultuurwereld ingestapt en ontvluchtte hij als het ware het stadje Welkom. En nu vroeg hij mij, vanwege dat boek, om terug te keren en met hem daar opnieuw foto's te maken en langs scholen te gaan."

En zo geschiedde, want begin 2017 gingen Ad, Margalith en Lebo terug naar Welkom. Lebo met het fototoestel van Ad, van het eerste bezoek. Ad met zijn nieuwe apparatuur. Ad: "We zijn op drie scholen geweest. Een 100% zwarte school, een gemengde school en op een 100% blanke school. Het was absurd om te ontdekken dat ze daar eigenlijk geen geschiedenis kregen - de kinderen wisten nauwelijks wat Apartheid was. Via mijn foto's kregen ze nu een kijkje in een geschiedenis die ze helemaal niet kenden."

Margalith verbaasde zich ook. "Ze weten echt niet hoe ze om moeten gaan met Apartheid. Maar als je dan de scholen binnen komt en je ontdekt dat de kinderen wél willen leren, maar de ouders niet.. dan denk je haast: konden we die ouders maar afschaffen."

Het bleek de start van veel meer. "Eind 2017 opent er wel in Welkom een tentoonstelling met een selectie van de foto's die ik bij mijn vorige bezoeken heb gemaakt. In dezelfde periode gaan Lebo en ik workshops geven aan de scholen waar we nu ook geweest zijn. Vervolgens gaan we werken aan een nieuwe tentoonstelling die in 2019 van start moet gaan, 25 jaar na de Apartheid, met foto's van Welkom door de afgelopen decennia."

(Meer) foto's van Ad van Denderen zijn te bekijken via de website van de fotograaf: advandenderen.nl