Kijken in de Ziel: onder professoren

De afgelopen jaren waren niet de beste voor het aanzien van de wetenschap, zou je op het eerste oog zeggen. Er waren de fraudegevallen, met als bekendste natuurlijk dat van Diederik Stapel, de sociaal-psycholoog die jarenlang systematisch zijn onderzoeksresultaten verzon en in 2011 genadeloos tegen de lamp liep. Er is het replicatieprobleem: in de sociale psychologie blijkt soms minder dan de helft van de onderzoeken bij herhaling hetzelfde resultaat op te leveren. En wetenschappers klagen flink over de publicatiedruk.

Geen goede beurt voor de wetenschap. Maar wat rolde er eind vorig jaar doodleuk uit een onderzoek van het Rathenau Instituut? Het Nederlandse volk heeft meer vertrouwen in de wetenschap dan in enig andere institutie, of dat nu de rechtspraak is, de overheid, het bedrijfsleven of de media.

Discussie

Deze paradox is een van de onderwerpen die aan bod komen in de nieuwste serie Kijken in de ziel van Coen Verbraak, waarin hij ditmaal een twaalftal toonaangevende wetenschappers aan de tand voelt. Wat verklaart deze schijnbare tegenstelling? Wij vroegen het José van Dijck, sinds vorig jaar president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), haar voorganger, geneticus Hans Clevers, tevens een van de gasten van Coen Verbraak, en Frank Miedema, immunoloog en een van de initiatiefnemers van Science in Transition. Deze organisatie stelt zich ten doel het wetenschappelijke systeem te veranderen, opdat de maatschappelijke relevantie ervan groter wordt.

‘Het is maar net hoe je de vraag stelt,’ laat Clevers vanuit Hongkong weten. ‘Als je in abstracte zin vraagt hoe groot hun vertrouwen is in universiteiten en kennisinstellingen, dan zeggen mensen: heel groot. Maar vraag ze naar concrete gevallen, bijvoorbeeld naar stamcelonderzoek of genetisch gemanipuleerd voedsel, en dan is er opeens heel veel wantrouwen.’

‘Bij concrete onderwerpen zien mensen dat er debat ontstaat, dat experts het niet met elkaar eens zijn. Dat maakt het ingewikkeld voor het publiek,’ voegt Frank Miedema daar aan toe. En zelfs als de experts het wel grotendeels met elkaar eens zijn, is dat voor het publiek niet altijd duidelijk. ‘Je ziet dat bijvoorbeeld bij vaccinaties, of het klimaat, dat er toch weer discussie ontstaat’.

Druk

Maar waarom dan dat vertrouwen? Miedema wijst erop dat veel dingen in de wereld gewoon goed gaan, met dank aan de wetenschap: ‘Vliegtuigen blijven in de lucht, en voor aids hebben we een vrij goede remedie gevonden.’ Daarnaast zijn er de afgelopen jaren ook een aantal zaken aangepakt, zegt José van Dijck. ‘We hebben bijvoorbeeld de publicatiedruk aangepakt en zijn bezig met het opstellen van een gedragscode. Er wordt nu veel meer naar kwaliteit gekeken dan een aantal jaren geleden.’ Dat wil overigens niet zeggen dat die publicatiedruk nu helemaal weg is: ‘Onder jongere wetenschappers wordt die druk nog wel ervaren. De aanvraagdruk is nog steeds hoog, misschien zelfs wel hoger.’

Dat is overigens een punt waar de wetenschap zich best zorgen over mag maken, als het aan Hans Clevers ligt: ‘Wat ik zie, is dat met name de meest geschikte mensen zich afvragen of ze die onzekerheid wel willen. Sommigen kiezen dan liever voor een baan als organisatieadviseur bij een grote consultant. In die sector zullen ze daar vast blij mee zijn, maar het is wel een verlies voor de wetenschap’.

Een langere versie van dit artikel verscheen in de VPRO Gids. Die versie is te lezen bij De Kennis van Nu.

Lees meer over de twaalf wetenschappers die te gast zijn bij Coen Verbraak.

Kijken in de Ziel: wetenschappers is vanaf 29 juli om 21.10 uur te zien op NPO2.