Wetenschap & Techniek

Oerwalvissen konden horen als nijlpaarden

foto: Gwenn Seemelfoto: Gwenn Seemel

Nieuws
Oerwalvissen konden horen als nijlpaarden

[NTR] Wie zijn de voorouders van de walvissen? ‘Dat zijn die uitgestorven oerwalvissen, die zo’n 45 miljoen jaar geleden leefden’, antwoord jij meteen. Een logische gedachte. Onderzoek wijst nu echter uit dat de gehoorconstructie van die oerwalvissen meer lijkt op dat van huidige nijlpaarden dan op dat van huidige walvissen. George van Hal vertelt er meer over in De Ochtend.

De fossielen van de betreffende oerwalvissen zijn zo 45 miljoen jaar oud en gevonden aan de kust van West-Afrika. De oerwalvissen leken qua uiterlijk niet erg op de walvissen die wij nu kennen. Zo hadden ze achterpoten in plaats van een staartvin.

Reconstructie van een oerwalvis die circa. 45 miljoen jaar geleden leefde. Credits: Pavel.Riha.CB

Oerwalvissen en moderne walvissen hebben wel bijna dezelfde schedelvorm, vooral rond de oren. De schedels van deze dieren lijken helemaal niet op de schedels van andere zoogdieren. Biologen zien dus een duidelijke verwantschap tussen de oerwalvis en de moderne walvis. De binnenkant van de fossielen vertelt echter een ander verhaal.

Binnenkant van de schedel

Hoewel we al best wat weten van de evolutie van de walvis, was hun gehoor nog nooit goed bestudeerd. Tot nu toe. Om het gehoor van de fossielen goed te bestuderen, moesten de onderzoekers de schedel van binnen bekijken. Daarvoor braken ze de fossielen natuurlijk niet zomaar open; ze gebruikten een micro-CT-scanner (net zoiets als een CT-scanner, maar dan heel klein).

Zo wisten de onderzoekers de holte in de schedel in kaart te brengen waar de gehoorgang zat. Ze maakten met de computer een model van de schedel, dat ze konden vergelijken met modellen van schedels van andere dieren.

En daaruit bleek dus dat de schedelholte waar de gehoorgang zit meer weg heeft van die van het nijlpaard dan van die van de moderne walvis.

Achterneefjes

Dat klinkt misschien wat gek, maar volgens Van Hal is dat niet zo verrassend. Nijlpaarden zijn namelijk verre familie van de walvis, net als varkens en kamelen trouwens. Ze delen met z’n allen één voorouder die vele miljoenen jaren geleden leefde. Dit dier was een landdier.

Het onderzochte walvisfossiel is een soort tussendier dat zowel op het land leefde, zoals de voorouder die hij deelt met roze en bultige landzoogdieren, als in het water, zoals de walvissen nu. De evolutiegeschiedenis van oerwalvis naar moderne walvis zit vol amfibische dieren die langs de oevers van rivieren stampten en langs kusten zwommen. Het gehoor van een landzoogdier, zoals dat van een nijlpaard, was voor hen nog erg handig. Deze amfibieën communiceerden namelijk via de lucht en nog niet via het water, zoals moderne walvissen.

Van amfibie naar zeedier

Langzaam verdwenen de poten en kregen de walvissen vinnen. De voor walvissen zo tekenende baleinen verschenen, en wat ooit neusgaten waren werd het spuitgat van de huidige walvis. Hun gehoor specialiseerde zich in communicatie via infrasoon geluid. Dit houdt in dat walvissen communiceren met geluiden die zo laag zijn dat mensen ze niet kunnen horen, maar die onder water ongelofelijk ver dragen.

Niet alle walvissen maakten deze evolutionaire veranderingen door. Bij het woord walvis denken we meestal aan de baleinwalvis, maar er zijn ook walvissen die geen baleinen, maar tanden hebben. Die noemen we tandwalvissen. Alle soorten dolfijnen vallen hier onder, en ook potvissen en orka’s.