Wetenschap & Techniek

De langetermijngevolgen van een pandemie hebben we zelf in handen

foto: ANPfoto: ANP

Nieuws
De langetermijngevolgen van een pandemie hebben we zelf in handen

Economisch historicus Joris Roosen deed vier jaar lang onderzoek aan de Universiteit Utrecht naar de pest alias de Zwarte Dood. Hij wilde erachter komen waarom sommige regio's na de pestepidemie sneller herstelden dan anderen. In Focus legt hij uit hoe het bijvoorbeeld kan dat zelfs gebieden die echt heel dicht bij elkaar liggen toch heel anders kunnen evolueren?

Wat was de Zwarte Dood?

"De ziekte zelf is naar alle waarschijnlijkheid ontstaan in centraal Azië", legt Roosen uit. "De ziekte is een zoönose, die vooral bij knaagdieren voorkomt en soms overspringt op de mens. Net als bij corona, maar daar kwam het waarschijnlijk door vleermuizen. Ons immuunsysteem kent dat niet en wordt daardoor zwaar aangevallen. Waarschijnlijk kwam de pest via handelsroutes naar Europa."

Deze eerste Europese pestepidemie midden van de veertiende eeuw had een ongekende bevolkingssterfte tot gevolg. De sterftecijfers schommelen tussen de dertig en de zestig procent. Het is zeer moeilijk de peststerftete schatten, maar van sommige gebieden wordt geschat dat ze tot tachtig procent van hun bevolking verloren.

Langetermijngevolgen liggen in onze handen

Uit de analyses van Roosen blijkt dat zelfs regio's met zeer vergelijkbare sterftecijfers door de eeuwen heen hele verschillende patronen van demografisch herstel vertonen na de Zwarte Dood. Het leidde tot de conclusie dat de langetermijngevolgen van een besmettelijke ziekte, zelfs een zo dodelijk als de Zwarte Dood, grotendeels in handen van een maatschappij zelf liggen.

Eind 2019 sloot de onderzoeker zijn proefschrift af met de woorden: "De keuzes die wij als mensen maken zijn bepalend voor het demografisch en economisch herstel van een regio, niet de impact van een besmettelijke ziekte op zich." Zijn onderzoek blijkt nu relevanter dan hij ooit had kunnen bevroeden: de overeenkomsten met de pandemie nu zijn opmerkelijk.

Parallellen met corona

Quarantaine. "Dat is exact hetzelfde als in middeleeuwen. Toen moest een boot 40 dagen wachten om zijn handel af te leveren, zodat ziektes niet overgedragen werden. In de late middeleeuwen hadden ze wel door dat je bij mensen uit de buurt moest blijven als ze ziek waren. Ze hadden misschien geen idee van virussen en bacteriën, maar wel dat mensen die ziek waren vuile lucht verspreidden en dat je daar uit de buurt moest blijven.

Mondkapjes had je ook bij pestuitbraken. Dat waren de snavelmaskers die pestdokters droegen.

Ook toen waren er complottheorieën. "Joodse minderheden zouden waterputten vergiftigen, heidenen zouden de pest verspreiden, katten zouden het verspreiden. Die werden massaal gedood en daardoor kwamen er juist meer ratten." Er is een contante bij de mens, "het zoeken van een verklaring en soms ook zondebokken. We zijn nu natuurlijk meer ingelicht en toch zie je complottheorieën en vage remedies van kwakzalvers."

Lessen

"Economisch herstel en demografisch herstel gaan hand in hand". stelt Roosen. "Je moet voorkomen dat een kleine groep heel veel bezit krijgt. Belangrijk is dat mensen huizen kunnen krijgen en dat er werkgelegenheid is. Dat is aan politiek."