‘Gedachtenlezen schendt zwijgrecht’

Bij de Guilty Knowledge Test, of neurogeheugendetectietest, kijkt de verdachte naar een computerscherm waarop woorden of afbeeldingen langskomen die te maken hebben met het misdrijf - zaken die alleen de dader zou herkennen. Een onderzoeker meet lichamelijke reacties, zoals hartslag, ademhaling en zweetproductie, en observeert ook de hersenactiviteit.

Dat laatste wordt meestal gedaan door middel van een elektro-encefalogram (EEG), waarvoor de verdachte een soort badmuts op krijgt met elektroden erin. Wanneer een proefpersoon dingen ziet die hij of zij herkent, dan is dat te zien in het EEG-signaal.

Tekst loopt door na afbeelding.

Credit: Chris Hope

Nog niet waterdicht, maar wel goedkoop en snel

In Japan wordt de techniek al sinds de jaren ’50 gebruikt in strafrechtelijk onderzoek. Volgens Van Toor zal deze techniek in de toekomst waarschijnlijk ook in Nederland door een advocaat of officier van justitie worden aangevraagd. Met de techniek kan met 80 procent zekerheid worden vastgesteld of iemand de dader is of niet. Onschuldigen worden in 94 procent van de gevallen correct herkend.

Een methode hoeft niet 100 procent betrouwbaar te zijn om te worden toegestaan in een rechtszaak, aldus Van Toor. ‘Getuigen worden bijvoorbeeld nog altijd gehoord, terwijl veelvuldig is aangetoond dat die kunnen dwalen.’ Dat deze techniek (nog) niet helemaal waterdicht is hoeft dus geen probleem te zijn. Een voordeel van deze techniek is ook dat hij niet duur is en niet veel tijd kost.

Privacy en zwijgrecht worden geschonden

Er zitten echter ook grote nadelen aan deze vorm van geheugendetectie, aldus Van Toor. In zijn boek Het Schuldige Geheugen legt hij uit waarom deze vorm van hersenonderzoek in strijd is met het zwijgrecht en het recht op respect voor privacy.

Volgens Van Toor is een geheugendetectietest in strijd met het recht op privacy, omdat je de gedachten van een verdachte niet zomaar openbaar mag maken. Daarnaast komt het zwijgrecht in gevaar. Van Toor: ‘Met een beroep op het zwijgrecht kan de verdachte elke vraag over de verdenking onbeantwoord laten. Dit zorgt ervoor dat er geen onbetrouwbare verklaringen onder dwang worden afgelegd, en dat een verdachte in een strafproces zelf zijn proceshouding kan bepalen.

‘Hersenen kunnen echter niet ‘zwijgen’, zij reageren automatisch op prikkels. Het zwijgrecht kan dus worden omzeild door niet langer de verdachte zelf, maar diens hersenen te ondervragen.’

Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap
Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag en vrijdag rond 10.50 uur in De Ochtend

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).