Eerste resultaten over opbouw immuniteit tegen corona komende weken verwacht

Zicht op de immuniteit heeft consequenties voor iedereen. In zijn briefings aan de Tweede Kamer zegt RIVM-baas Jaap van Dissel dat die informatie helpt om te bepalen hoe lang maatregelen van kracht moeten blijven. En in Nieuwsuur zei hij dat zo'n 50 tot 60 procent van de bevolking het virus moet krijgen voordat we 'groepsimmuniteit' bereiken: het punt waarop mensen die immuun zijn een beschermende muur vormen rond kwetsbare groepen.

Verschillende soorten antistoffen

Vaststellen wie beschermd is blijkt niet eenvoudig. "Iemand die met het virus in contact is geweest maakt antistoffen aan", zegt Marion Koopmans, hoofd van de afdeling virologie van het Erasmus MC. "Maar er bestaan verschillende soorten antistoffen die niet allemaal tegelijkertijd worden aangemaakt. En er zijn grote verschillen tussen personen."

Om te weten of mensen écht beschermd zijn, meten het Erasmus MC en het RIVM niet alleen de hoeveelheid antistoffen. Ze onderzoeken ook de effectiviteit van de antistoffen in celkweekjes. "Daarin zie je of antistoffen daadwerkelijk een infectie van cellen tegen kunnen gaan. Dat is op dit moment de beste manier om te bepalen of iemand immuun is", zegt Koopmans.

Vier onderzoeken

Over de immuniteit zelf bestaan ook nog prangende vragen. "We weten nog niet hoe lang de bescherming tegen het virus blijft bestaan", zegt Fiona van der Klis. Zij leidt bij het RIVM het zogeheten PIENTER-onderzoek naar de opbouw van immuniteit. "Daarnaast willen we weten of bepaalde leeftijdsgroepen sneller weerstand opbouwen."

Om deze en andere vragen te beantwoorden zijn onlangs vier onderzoeken van start gegaan. Bij het RIVM, het Rotterdamse Erasmus MC, het Leids Universitair Medisch Centrum en bij bloedbank Sanquin.

Het RIVM verwacht begin mei een eerste idee te hebben van de opbouw van immuniteit in Nederland. "In het PIENTER-onderzoek nemen we een representatieve steekproef uit de bevolking", zegt hoofdonderzoeker Van der Klis. "We hebben 6000 mensen tussen de 2 en 92 jaar uitgenodigd. Gezond en kwetsbaar, uit dorpen en steden. De komende anderhalf jaar mogen we zes keer bloed bij hen afnemen. We kijken dan of er antistoffen aanwezig zijn én of die antistoffen beschermend werken."

Bij het Erasmus MC vindt nu een doorlopende peiling plaats binnen de Rotterdamse bevolking. "Als mensen voor andere aandoeningen dan corona in het ziekenhuis terecht komen en er wordt bloed afgenomen, dan kunnen ze meedoen aan ons onderzoek", zegt Marion Koopmans. "Wij bepalen dan of deze mensen antistoffen hebben aangemaakt en of die effectief zijn." Koopmans verwacht de eerste resultaten binnen een week of twee à drie.

Het Leids Universitair Medisch Centrum voert ook een peiling uit onder patiënten die om andere redenen dan corona in het ziekenhuis komen. "Wij verzamelen nu zo'n anderhalve week monsters van mensen bij wie bloed wordt geprikt", zegt Frits Rosendaal, hoogleraar klinische epidemiologie bij het LUMC . "We moeten nog een goede test kiezen en ik verwacht dat we binnen twee weken de eerste metingen uitvoeren en een week later resultaten hebben."

Bloedbank Sanquin onderzoekt antistoffen bij bloed-donoren. "Wekelijks doneren zo'n 7000 vrijwilligers tussen de 18 en 79 jaar bloed", zegt woordvoerder Merlijn van Hasselt. "Deze week meten we antistoffen in het plasma en dat zullen we zo lang het nodig is iedere maand een week lang doen."

Ook onderzoek naar commerciële tests

Om uiteindelijk grootschalig en goedkoop immuniteit te meten, doet Koopmans ook onderzoek naar commerciële tests. Het onderzoek in cellen is namelijk duur een tijdrovend. "We zoeken tests die een goede voorspeller zijn voor de uitkomst van onze celkweken", zegt viroloog Koopmans. Haar team onderzoekt een aantal commerciële tests die op een lijst van de WHO staan. Ook het RIVM onderzoekt de geschiktheid van commerciële tests.

De onderzoeken vinden hun weg naar het beleid via een paar tussenstappen. "De resultaten worden besproken in de bijeenkomsten van het Outbreak Management Team (OMT)", zegt woordvoerder Harald Wychgel van het RIVM. "De experts leggen alle onderzoeken naast elkaar en brengen advies uit aan de bestuurders in Den Haag." Uiteindelijk besluiten de ministers hoe het beleid eruit komt te zien en welke tests we in Nederland zullen gebruiken.

Nog geen persoonlijke uitslagen

Deelnemers aan deze vier onderzoeken ontvangen geen persoonlijke testuitslagen. Belangrijkste reden daarvoor is dat er nog onzekerheid is over de interpretatie van de uitslagen.

Op groepsniveau is die onzekerheid acceptabel, maar hij is te groot om nu op individueel niveau uitspraken te doen. Het Erasmus MC hoopt na een evaluatie wél uitslagen terug te koppelen aan deelnemers.

De onderzoeken naar commerciële tests moet uiteindelijk tests aanwijzen die op individueel niveau aangeven of iemand beschermd is tegen het coronavirus. Daarmee kan dan bijvoorbeeld zorgpersoneel worden getest.

Dit artikel verscheen eerder bij de NOS.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap