Nederland streeft naar open acces in de wetenschap

Het gebrek aan gratis toegang tot wetenschappelijke studies is niet alleen in Nederland maar wereldwijd een dilemma. De VSNU pleit ervoor dat alle artikelen die publiek, door de overheid, gefinancierd zijn, vrij toegankelijk moeten zijn voor iedereen. Dus zonder dat daar kosten aan verbonden zijn.

Volgens de VSNU is open acces goed voor maatschappij en economie: iedereen, van de leraar voor de klas tot de arts in het ziekenhuis, moet kunnen profiteren van en voortbouwen op publieke wetenschappelijke kennis.

Karl Dittrich vertelt meer over open acces bij Nieuws en Co:

Onderhandelingen met Oxford

Om open acces te bereiken onderhandelt de VSNU met uitgeverijen. Ze verlengen hun akkoorden alleen als de uitgeverijen bereid zijn serieuze stappen te ondernemen om toegankelijkheid dichterbij te brengen.

Het voorstel dat de OUP indiende was een stap terug in plaats van in de richting van open acces in vergelijking met akkoorden die de VSNU met andere uitgeverijen heeft bereikt. De VSNU wil wel verder met de OUP, maar alleen als verdergaande afspraken kunnen worden gemaakt op het gebied van open acces.

Voor nu betaalt de VSNU niet langer voor tijdschriften van de OUP. Volgens Dittrich is dit de enige manier om een vuist te maken naar zo’n bedrijf. De VSNU zal een tijdje niet meer beschikken over de vooral medische wetenschappelijke kennis die bij deze uitgeverij verschijnt, maar Dittrich denkt niet dat dit een vernietigend effect zal hebben. Wetenschappers hebben immers allerlei manieren om kennis te delen.

Ontstaan van het gesloten model

Vroeger ging het zo: je schreef als onderzoeker een wetenschappelijk artikel. Om te zorgen dat deze informatie verspreid werd, printte je een exemplaar uit en stuurde deze naar een wetenschappelijk tijdschrift. Deze zorgde voor het printen en de distributie ervan: allemaal zaken die je als wetenschapper zelf niet kon regelen.

Inmiddels zijn de kosten voor deze tijdschriften flink omhoog gegaan. Een jaarabonnement op een wetenschappelijk tijdschrift kan duizenden euro’s kosten.

Ook losse artikelen zijn peperduur, en soms staat in het abstract niet eens precies wat er in het artikel te vinden is. Hierdoor heb je kans dat je meerdere artikelen moet kopen die niet precies bevatten wat je wil weten.

Zo zijn wetenschappelijke artikelen dus niet voor het publiek bereikbaar, terwijl ze regelmatig wél publiek gefinancierd zijn. Als je meer wil weten over de totstandkoming van dit model, bekijk dan dit door de VSNU aangeraden filmpje:

Win-win situatie?

Als studenten en docenten onbeperkt toegang hebben tot wetenschappelijke artikelen, komt dit het onderwijs enorm ten goede. Maar ook voor de wetenschappers betekent open acces meer citaties en meer publiciteit.

Dittrich legt uit dat het probleem ligt bij het verdienmodel van de uitgeverijen. Wetenschappers moeten betalen als ze hun onderzoek in een gerenommeerd tijdschrift gepubliceerd willen zien, maar mensen die het willen lezen moeten ook betalen.

De uitgeverijen verdienen hier veel geld aan, maar de wetenschappers willen ook graag hun stuk gepubliceerd hebben op een plek met aanzien: dit zorgt voor erkenning en prestige. Het systeem wordt hierdoor in stand gehouden.

In het Nederlandse open acces-systeem betalen de auteurs de uitgeverijen voor publicatie. Vervolgens maken de uitgeverijen de artikelen gratis toegankelijk voor iedereen.

Nederland gidsland

In Nederland wordt al jaren gewerkt aan het mogelijk maken van een open acces-model: in het buitenland wordt ons landje zelfs gezien als gidsland.

Hoewel niet alle grote uitgeverijen klaar lijken te zijn voor open acces, is er met een aantal contracten gesloten om het mogelijk te maken. Staatssecretaris Dekker heeft zelfs de ambitie uitgesproken dat in 2024 honderd procent van de wetenschappelijke artikelen vrij toegankelijk zijn.

Dit artikel werd verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR)

Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap
Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag en vrijdag rond 10.50 uur in de Ochtend