Tweede Kamer kan eigen verkiezingsuitslag ongeldig verklaren

Het gaat om Artikel 58 van de Grondwet. Daarin staat: “Elke kamer (…) beslist (...) de geschillen welke met betrekking tot (…) de verkiezing zelf rijzen.” Dat betekent dat de Tweede Kamer in Nederland het laatste woord heeft over de uitslag van de verkiezing van haar eigen Kamer.

Risico

En dat heeft een risico in zich, zegt wetgevingsjurist Leontine Loeber, die eerder werkte voor de Kiesraad en de Raad van State. Wereldwijd komt het steeds vaker voor dat politici de verkiezingsuitslag aanvechten op het moment dat die hen niet bevalt. Ook al is het in Nederland nog nooit voorgekomen – toch kan zoiets ook hier gebeuren. Bijvoorbeeld als een zittende Kamermeerderheid een grote verkiezingsnederlaag lijdt, en zich daar niet bij wil neerleggen.

Loeber: "Dan zou er een neiging kunnen zijn bij de zittende kamer om te zeggen: ‘Ja, die uitslag die bevalt ons niet. We zeggen gewoon: er is een heleboel misgegaan. We hoeven verder ook niet dat te kwantificeren of te onderbouwen volgens de wet. Wij zeggen gewoon: er moet een herstemming komen.’” In zo’n scenario is er geen instantie waar burgers of oppositiepartijen in beroep kunnen gaan. De Tweede Kamer zelf heeft het laatste woord.

Scheiding der machten

Er zijn ook argumenten om het eindoordeel over de uitslag van de verkiezingen juist wel bij de Kamer te laten, legt hoogleraar staatsrecht Hansko Broeksteeg uit: “De gedachte is echt dat de rechter niet de samenstelling van die Tweede Kamer moet bepalen, omdat dat aan de bevolking is. Als de rechter dat zou doen, krijgt die rechter invloed op de samenstelling van de Tweede Kamer.”

Toch is Nederland een van de weinige landen in de wereld die het zo geregeld heeft. Veel andere landen hebben een constitutioneel hof, of een andere onafhankelijke instantie die geschillen over de verkiezingsuitslag beslecht. In Roemenië bijvoorbeeld besloot het constitutioneel hof vorig jaar dat de eerste ronde van de presidentsverkiezingen over moest, nadat duidelijk werd dat de uitslag sterk was beïnvloed door Russische inmenging. En in België – waar de grondwet op dit punt sterk lijkt op de Nederlandse – wordt al gewerkt aan een grondwetswijzing.

Wetswijziging

Het besef groeit dat er in Nederland iets moet veranderen. Dat bleek al uit een belangrijke uitspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens, en uit een rapport van de Commissie van Venetië, een adviesorgaan van de Raad van Europa.

Ook de Kiesraad adviseerde al in 2021 aan de Minister van Binnenlandse Zaken om de wet aan te passen, en met een wetsvoorstel te komen. De Raad van State constateerde na onderzoek dat een aanpassing van zowel de Grondwet als de Kieswet nodig is. Een aanpassing van de Grondwet is ingrijpend, omdat het door twee opeenvolgende parlementen moet worden bekrachtigd.

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties laat weten dat de kwestie bij hen op tafel ligt en “nader wordt besproken”. Een woordvoerder mailt dat er op "relatief nabije termijn meer duidelijk kan worden". Voor de aankomende verkiezingen komt dat hoe dan ook te laat. Een kleine twee weken na de verkiezingen, op 11 november, zal de zittende Tweede Kamer het finale oordeel vellen over de geldigheid ervan.

Luister Argos: ‘Is ons kiesstelsel bestand tegen Trumpiaanse toestanden?’ zaterdag 11 oktober 14.00 uur op NPO Radio 1