Wilders draait de rollen om: zo werkt populisme volgens Bas Erlings

Ineens was hij daar: Geert Wilders. Tijdens een plotselinge persconferentie zocht hij onverwacht de media op. Hij dreigde het kabinet op te blazen en opnieuw leek een kabinetsval nabij. Oud-VVD-spindoctor Bas Erlings heeft zich de afgelopen jaren verdiept in het populisme. Hij keek met nieuwsgierigheid naar dit moment van Wilders. "Je weet dan dat er veel gaat gebeuren in die week", zegt hij.

Erlings schreef onlangs het boek Het Spel van de Populist, dat op 6 juni verschijnt. Wilders' optreden is volgens hem typerend. "Wat een populist nooit zal doen, is in de verdediging gaan", zegt Erlings. “Nooit verdedigen, altijd aanvallen."

Het perfecte moment

Wat Wilders volgens Erlings slim doet, is alles omdraaien. De asielproblematiek? Die legt hij bij de minister – zijn eigen PVV-minister. Maar dat doet er niet toe: het gaat om de aanval en het zoeken van een gemeenschappelijke vijand. In dit geval zijn dat de migranten óf zijn coalitiegenoten.

"Het is in ieder geval precies het juiste moment waarop hij dit doet", vertelt Erlings. Over ongeveer drie weken vindt de NAVO-top plaats, waarvan Nederland gastland is. Het onderwerp asiel zakt daarmee naar de achtergrond en maakt plaats voor de discussie over defensie. Daarnaast is het momenteel even rustig in de politiek. Een goed moment voor Wilders om de aandacht weer terug te pakken en wel op zijn favoriete thema, valt Erlings op. "Journalisten hebben er nu ook tijd voor. Er is ruimte om het erover te hebben", zegt hij. "Het voelt in ieder geval alsof hij dit heel slim gedaan heeft."

De vraag is: wil Wilders het kabinet echt laten vallen? "Het voelt wel alsof hij daartoe bereid is", zegt Erlings. "Hij gaat er harder in dan anders." Toch is de kans klein dat hij opnieuw aan de onderhandelingstafel terechtkomt. "Misschien zit hij ook wel veel liever in de oppositie."

Een andere deal met de kiezer

Volgens Erlings werken populisten anders dan traditionele politici. "Populisten maken een ander soort deal met hun kiezers", zegt hij. Waar het de meeste politici gaat om het nakomen van beloften, draait het bij populisten om het gevoel. Ze willen de kiezer het idee geven echt hun best te doen. "Of je wel of niet levert is voor mensen veel minder belangrijk", aldus Erlings. En dus is een rol in de oppositie zo gek nog niet. "Regeren levert hem nu ook niks op."

Voor Erlings was de maat vol toen de VVD in zee ging met de PVV. Hij zei zijn lidmaatschap op omdat hij het niet eens was met die koers. "Je maakt zoveel meer kapot aan de ene kant dan je wint aan de andere kant", zegt hij daarover. Hij hoopt dat partijen bij volgende verkiezingen voor een andere aanpak kiezen. "Ze moeten een ander spel gaan spelen", zegt hij. "Als je de strijd aan wil gaan met populisten, zul je moeten domineren. Populisten snappen heel goed hoe je ergens een show van maakt, hoe je iets interessant maakt en mensen meesleurt."

En dus slaat het populisme aan, dat is duidelijk. "Gedragspsychologisch werkt het zo dat het in ons hoofd veel meer energie kost of iets wel of niet werkt, terwijl een vijandsbeeld meteen goed voelt", zegt Erlings. Toch is hij optimistisch: "Er is een hele grote middengroep in Nederland die niet gehoord wordt. Je hoort alleen maar mensen op de flanken. (...) Die middengroep moeten we meer gaan meekrijgen in optimistische verhalen: met een visie en een droom."