Pamflet uit jaren '30 dat waarschuwt voor populisme is 'onthutsend actueel'

A.M. de Jong zegt een jongere generatie op dit moment niet heel veel. Maar in de jaren '30, '40 en '50 was de schrijver razend populair. Zijn boeken over Merijntje Gijzen werden door de VARA succesvol verwerkt tot een televisieserie. Met een inwonersaantal van 13 miljoen, keek meer dan de helft van de Nederlanders (7,3 miljoen) naar die uitzendingen, kortom: een waar kijkcijferkanon.

Socialist A.M. de Jong

Zelf werkte A.M. de Jong voor de VARA en schreef hij voor het socialistische dagblad Het Volk. "[Hij was] een socialist. En dat is ook geen wonder als je ziet waar hij vandaan komt", zegt auteur en De Jong-kenner Van de Glind.

A.M. de Jong werd eind 19e eeuw geboren in een straatarm arbeidersgezin met 13 kinderen. Van die 13 werden alleen De Jong zelf en twee van zijn broertjes ouder dan vijf jaar. "Hij heeft zelf ook gezegd, 'ik moest wel socialist worden om op te komen voor de minder bedeelden en mensen die zijn achtergesteld en worden uitgebuit'", aldus Van de Glind.

Falende democratie 'onthutsend actueel'

In 1938 schreef A.M. de Jong de brochure De Dans op de Vulkaan. Daarin bespreekt hij de politieke toestand in Italië, Duitsland en Spanje. Oftewel: de dictatoriale regimes van Mussolini, Hitler en Franco. "Hij maakte zich ernstig zorgen over wat er in die landen aan het gebeuren was. Hij vond dat de democratie faalde", vertelt Van de Glind. "En dat het hard tijd werd om het oprukkende fascisme en populisme een halt toe te roepen."

"Het is onthutsend actueel als je dat nu leest", vervolgt Van de Glind. "Hoe hij waarschuwt en ook oproept om pal te staan voor de democratische rechtsstaat." Zo schrijft hij: 'Democratie en christendom, in theorie de twee machtige pijlers van de Westerse beschaving, hebben in de praktijk gefaald en falen nog iedere dag. Zij falen omdat zij onvoldoende geleid worden, omdat hun leiders heersers willen zijn en blijven'. Volgens Van de Glind is het onmogelijk om deze passage niet naar de huidige tijd te verplaatsen.

Vriendschap van en kannibaal

Daarnaast beschrijft A.M. de Jong ook pogingen om vrede te sluiten met Hitler: 'Wie de vriendschap van een kannibaal koopt kan er nooit zeker van zijn dat hij niet toch wordt opgegeten.' Van de Glind: "Hij had een ongelofelijk scherpe pen. (...) Ik moest aan die quote denken toen ik hoorde dat Trump eigenlijk vriendschap gesloten had met Poetin."

300 exemplaren van de heruitgave van De Dans op de Vulkaan zijn naar de Eerste- en Tweede Kamer gestuurd. Van der Glind hoopt dat asielminister Faber daarom nu ook kennis heeft gemaakt met de brochure. Want, A.M. de Jong gaat in het boekje ook in op het asielbeleid van toen. De waarschuwing die hij daarover afgeeft is volgens Van de Glind nog altijd actueel.

A.M. de Jongmuseum

A.M. de Jong heeft zijn kritiek op het fascisme met de dood moeten bekopen. In 1943 kwamen een stel NSB'ers onder valse voorwendselen bij hem thuis langs en vermoordden hem. Dat was het einde van de persoon A.M. de Jong, zoals Van de Glind zegt: maar niet van zijn woorden en zijn oproep op de democratie te beschermen en daar ook naar te handelen.
In zijn geboorteplaats Nieuw-Vossemeer is er een A.M. de Jongmuseum waar nog veel meer over hem te leren en te lezen is.