Hoe kan je stemmen als je in de gevangenis zit?

Voor de meeste Nederlanders is stemmen een kwestie van stempas meenemen, hokje rood kleuren en klaar. Voor gedetineerden is dat anders. Zij kunnen niet even langs het stemlokaal wandelen. De Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) pleitte daarom eerder dit jaar voor verandering. Want, zegt algemeen voorzitter Han Moraal: "Het is belangrijk omdat het een fundamenteel recht is." Op dit moment wordt stemmen moeilijk gemaakt voor deze groep, terwijl de meeste gedetineerden gewoon weer terugkeren in de maatschappij. "Daarom is een betrokkenheid bij de samenleving van groot belang."

Volmacht

Gedetineerden kunnen hun stem uitbrengen via een volmacht. "Alleen het nadeel daarvan is dat je in dezelfde gemeente moet wonen", vertelt Thelosen. En vaak is dat niet zo. Er bestaat ook een schriftelijke volmacht, maar die moet uiterlijk vijf dagen voor de verkiezingen bij de gemeente worden geregeld. Dat is voor gedetineerden vaak een hoge drempel. "Dus dat moet je echt van tevoren hebben bedacht. Het gebeurt, maar heel weinig", legt Thelosen uit.

Het RSJ wil dat beter voor elkaar krijgen. "Ze willen dat het systeem van volmachten beter werkt. Dus dat de voorlichting in de gevangenissen beter werkt. Dat gevangenissen voor die formuleren zorgen. Dat er een kopie van hun ID-kaart is", legt Thelosen uit. In een gevangenis zijn die randzaken niet vanzelfsprekend.

"Ten tweede zou de RSJ graag stembureaus in de gevangenissen willen hebben", zegt Thelosen. Maar stembureaus moeten vrij toegankelijk zijn, ook voor burgers. Volgens het ministerie zitten hier wat haken en ogen aan en moet er een wetswijziging komen om dit te realiseren. Volgens het RSJ zou dit ook anders moeten kunnen, door bezoekers van tevoren te laten aanmelden.

Altijd stemrecht?

De rode draad? Het moet eenvoudiger worden gemaakt. Want welk delict je ook hebt gepleegd, je moet gewoon nog kunnen stemmen. Alleen bij het aantasten van het democratische proces kan een rechter besluiten dat iemand niet meer mag stemmen. "Het stemrecht ontnemen is een grote stap, vinden we in Nederland", zegt Thelosen. Mohammed B. werd bijvoorbeeld het kiesrecht ontnomen nadat hij Theo van Gogh vermoordde. "Maar in principe doen we dit in Nederland heel weinig", vertelt Thelosen.

In de basis moet iedereen dus kunnen ook stemmen. Ook als dat een uitdaging is. Denk bijvoorbeeld aan mensen met een beperking. Al zijn daar gelukkig steeds meer voorzieningen voor, zegt Thelosen: "Er wordt best wel veel voor gedaan en er is ook veel in ontwikkeling", zegt ze. Voor fysieke beperkingen geldt dat er hulp mee mag, ook in het stemhokje.

Over een verstandelijke beperking wordt het volgende gezegd: "Als personen met een verstandelijke beperking niet zonder hulp kunnen stemmen, gaat de wetgever er van uit dat zij niet zelfstandig hun wil kunnen bepalen. Deze zelfstandigheid is het uitgangspunt van het kiesrecht."

Maar er wordt wel nagedacht over hulp op voorhand. "ProDemos heeft bijvoorbeeld een handreiking gemaakt voor mensen met Alzheimer", legt Thelosen uit. En ook het ministerie werkt aan een verruiming van hulp bij stemmen, al gaat dat niet op tijd zijn voor de aankomende verkiezingen. Verder bestaan er initiatieven die het stemproces uit te leggen, en soms kun je het zelfs oefenen. Want zelfs simpele dingen, zoals een stembiljet uitvouwen, kunnen een obstakel zijn.

Dak- en thuisloos

Dan zijn er nog mensen zonder vaste woonplaats. Geen adres betekent vaak ook geen identiteitsbewijs of stembiljet. "Als je niet voor een briefadres kan zorgen, is de gemeente verplicht om dit voor je te regelen", zegt Thelosen. Maar in de praktijk blijkt dat lastig, legt Jan de Vries van het Straat Consulaat Den Haag uit: "Het is ontzettend ingewikkeld om een briefadres te krijgen, terwijl dit zo'n belangrijke basis is."

"De bureaucratie rondom het briefadres voor daklozen, daar valt best nog wat te verbeteren", stelt Thelosen. Hetzelfde geldt voor het stemmen als je in de gevangenis zit. Hoewel het voor mensen met een beperking gelukkig steeds makkelijker wordt gemaakt, valt op deze gebieden nog winst te behalen.