Hoogleraar staatsrecht Voermans: uitschrijven nieuwe verkiezingen zou unicum zijn

Als er verkiezingen zijn geweest, zoals het geval in november vorig jaar, moet er een nieuw kabinet opgetuigd worden. Mocht dat niet lukken, dan komen "automatisch pas in 2028 nieuwe verkiezingen", zegt Voermans. "Dat staat in de Grondwet."

'Wilders kan roepen wat hij wilt'

Als het voordien gewenst dat er nieuwe verkiezingen komen, moet de regering - het huidige demissionair kabinet in samenspraak met de koning - eerst de Tweede Kamer ontbinden. "Wat in ieder geval niet kan, is dat er in de Kamer wordt gestemd voor nieuwe verkiezingen", aldus Voermans.

Ook niet als huidige informateurs Elbert Dijkgraaf en Richard van Zwol over een paar weken in hun rapport optekenen dat een geslaagde formatie met de onderhandelende partijen geen optie is. En ook niet als PVV-leider Geert Wilders als grootste partij erom vraagt, of dreigt hiervoor een motie in te dienen. "Hij kan roepen wat hij wilt, of een motie indienen. Maar dat een motie altijd uitgevoerd moet worden, is een populair misverstand."

'Niet lichtzinnig verkiezingen uitschrijven'

Alsnog nieuwe verkiezingen uitschrijven, betekent dat één kabinet voor de tweede keer de Kamer ontbindt. Dat is sinds 1868 niet meer voorgekomen. "Dit kabinet zal niet snel naar de noodrem grijpen van nog een keer verkiezingen binnen één jaar."

Hij gaat verder: "Je gaat niet lichtvaardig verkiezingen uitschrijven als het even tegenzit. Dat kan gewoon niet. Kijk naar gemeentes en provincies. Daar bestaat tussentijdse ontbinding niet eens. Dat kennen we alleen in de Tweede Kamer en dat is een uiterst redmiddel. Dat gebruik je als één kabinet niet twee keer."

Sinds 1868 niet meer gebeurd

In 1848 kreeg Nederland een parlementaire democratie. Sindsdien moet de kabinet, met een toen nog oppermachtige koning, zich verhouden met de Tweede Kamer. "Die waren gewend alles in hun eentje te doen en nu moesten ze opeens verantwoording afleggen", vertelt Voermans.

Daar ging het ook mis. In 1866 waren er verkiezingen en die liepen helemaal niet zoals de toenmalige koning Willem III wilde. Een kabinet vormen kwam maar niet van de grond en de verhoudingen lagen heel lastig. Het botste aan alle kanten, dus werd geconcludeerd: zo kan het niet verder. Toen zei de koning: 'Dan ontbind ik de Kamer'. En zo geschiede het.

Er werden nieuwe verkiezingen uitgeschreven, maar de uitkomst was nagenoeg hetzelfde. Rond diezelfde tijd besloot koning Willem III Luxenburg te verkopen aan Frankrijk. Daardoor raakte Nederland bijna verzeild in een oorlog met Duitsland. "De Kamer stond op zijn achterste benen. Willem III had het land in gevaar gebracht", vertelt de hoogleraar.

Willem III was woedend dat de Tweede Kamer hier een probleem van maakte. Het zat hem zo diep, dat hij besloot opnieuw de Kamer te ontbinden. De tweede keer dus, door hetzelfde kabinet. Bij de volgende verkiezingen kwam de Kamer wéér in dezelfde samenstelling bij elkaar. Toen legde de koning zich erbij neer. "Vanaf dat moment, in 1868, hebben we de regel: je kan de Kamer niet twee keer door één en hetzelfde kabinet ontbinden. Het is sindsdien ook niet meer gebeurd", aldus Voermans.