Historicus Beatrice de Graaf: 'Dit is een on-Nederlands symbool van macht'

Het graf laat goed de samensmelting van geloof en politiek zien, zegt De Graaf. Als je aan komt lopen zie je de vader des vaderlands zitten met zijn scepter, in vol ornaat. "Loop je iets verder, dan zie je Willem van Oranje opgebaard liggen, wachtend op het eeuwige leven." Je ziet hem volgens haar eerst in zijn machtsfunctie en daarna in zijn christelijke nederige bedelaarsfunctie: "Hij komt ook maar bedelen aan de poort van de hemel."

Een gelovige man

Willem van Oranje ligt niet begraven in het graf, maar in de grafkelder eronder waar ook nu nog de Oranjes worden begraven. Op de sluitsteen van de grafkelder staat een bijzondere Latijnse tekst, vertelt theoloog Stefan Paas: "Resurrectionem Exspectat Guilelmus Primus Pater Patriae: Hier verwacht Willem I, de Vader des Vaderlands, de wederopstanding. Dit is duidelijk een hele religieuze tekst." Volgens Paas was Willem ook een man die religie heel serieus nam en zelf ook een gelovige man was: "In zijn apologie (verdedigingsrede tegen zijn ban door Filips II, red.) uit 1580 zegt hij dat zonder godsdienst een land geen drie dagen kan bestaan. Dus die christelijke tekst op de steen past wel bij hem."

Voor presentator David Boogerd laat dit monument midden in de Nieuwe Kerk zien hoe vroeger politiek, macht en religie door elkaar liepen: "Ik krijg daar toch een beetje een ongemakkelijk gevoel van." Volgens Paas is het niet gek dat je daar wat ongemak bij voelt, maar het is ook 'onvermijdelijk' dat religie en macht door elkaar lopen. "Je hebt macht nodig om iets gedaan te krijgen. De geschiedenis van onze cultuur en alle culturen, is mede gevormd door macht."

Vrouwen op het graf

Op het praalgraf zie je allemaal elementen die te maken hebben met macht, duidt De Graaf. Het is volgens haar een 'enorm machtswellustig symbool'. In Nederland hebben we daar volgens haar niet zoveel van en 'daar mag je dus best een beetje trots op zijn'.

Om Willem van Oranje heen zie je 'een aantal interessante vrouwenfiguren', aldus De Graaf. Rechts staat Vrouwe rechtvaardigheid met een weegschaal: "Zijn macht werd dus gesteund door rechtvaardigheid." Links zie je een vrouw met een elegante hoed: "Zij stelt liefde voor de vrijheid voor."  Daarachter staat 'een deemoedige vrouw' met een kerkje in haar hand: "Dat is de godsdienstigheid, dus hij was ook een hele vrome vorst." Daar weer achter staat een vrouw die de kracht symboliseert. "Dan denk je", zegt De Graaf, "wat mooi en evenwichtig. Maar als je direct voor Willem gaat staan dan zie je boven hem een triomfantelijke vrouwelijke gestalte met een grote trompet. En zij staat voor eeuwige faam."

Je ziet op dit praalgraf volgens De Graaf 'de samenballing van allemaal zaken die het dubbele hebben van de macht.' Macht kan gezien worden als iets heel werelds en plats en machthebbers willen daarom dat hun macht gestut wordt door iets hogers: "Dus dat ze godsdienstig en rechtvaardig zijn. Dat hun macht transcendent is en boven henzelf uitstijgt. En dat is eigenlijk heel mooi in dit praalgraf vastgelegd."

Pompey de hond

Paas vindt het allemaal mooi wat De Graaf vertelt, maar wil graag de aandacht vestigen op iets anders: het hondje aan het voeteneind van Willem. "Het symbool van trouw", zegt Paas. Pompey was de mopshond van Willem en over deze hond gaat een bijzonder verhaal: "De dichter P.C. Hooft (1581-1647) vertelde dat Willem ooit bij een veldslag werd overvallen door de vijand en net op tijd wakker gemaakt werd door zijn hondje. Sommigen zeggen dat hij hem likte, anderen zeggen dat hij over hem heen plaste. Laten we het op likken houden." Toen Willem van Oranje was vermoord zou zijn hondje gestorven zijn van verdriet. Paas grappend: "Het is een mooi verhaal, laten we het niet kapot checken."