De eerste afbeelding van Jezus was een spotprent

Dat het kruis een wereldwijd bekend symbool zou worden, was dus niet vanzelfsprekend bij het ontstaan van het christendom. "Het was voor Romeinen ondenkbaar dat een gekruisigde een held, een verlosser, een God zou zijn", aldus Paas. De bekende Romeinse redenaar en politicus Cicero schreef bijvoorbeeld dat je niet over het kruis sprak in beschaafd gezelschap. Dat christenen een gekruisigde aanbaden begrepen de Romeinen niet: "Het kruis was beschamend en gênant." Dat benoemt de bekende apostel Paulus zelf ook, voegt podcastpresentator David Boogerd toe, hij noemde de kruisiging 'voor Joden een struikelblok en voor Grieken een dwaasheid.' 

Ook de eerste christenen liepen volgens Paas niet met de afbeelding van een gekruisigde Jezus te koop: "Misschien vonden zij de kruisiging ook te beschamend om af te beelden?" Historicus Beatrice de Graaf vertelt dat in de catacomben onder Rome, waar de eerste christenen samenkwamen, de oudste christelijke kunst is te vinden: "Ze schilderden allerlei soorten fresco’s op de muren." En in die eerste christelijke kunst valt iets op: Jezus wordt vooral als herder, leraar en overwinnaar afgebeeld. 

Jezus als ezel

Maar de eerste bekende afbeelding van Jezus werd niet gevonden in de catacomben, maar op een muur niet ver van het huidige Vaticaan. De graffiti komt uit de tweede eeuw na Christus. Je ziet Jezus met de kop van een ezel, met daarnaast een figuurtje dat zijn handen opheft naar de ezel. En daaronder de tekst: 'Alexamenos aanbidt zijn God'. De oudste afbeelding van Jezus is dus een spotprent. Deze afbeelding laat volgens Paas perfect zien hoe vreemd het voor de Romeinen was om een gekruisigde God te aanbidden. 

Waar de eerste christenen huiverig waren in het gebruik van het kruis als symbool van hun geloof, werd het later omarmd door christelijke machthebbers. Keizer Constantijn liet in het begin van de vierde eeuw de Oude Sint-Pietersbasiliek bouwen in Rome. De basiliek kreeg de vorm van een kruis. Boogerd: "Het bespottelijke symbool werd omarmd door de keizer."

Kritiek Nietzsche

Boogerd suggereert dat Friedrich Nietzsche de spotprent van Jezus uit de tweede eeuw misschien wel had kunnen waarderen. De bekende atheïstische filosoof uit de 19^e eeuw verzette zich tegen de 'joodse slavenmoraal'. "Hij vond het christendom veel te soft. Hij betreurde het dat de joods-christelijke revolutie gezegevierd had en daarmee de leidende moraliteit was geworden", zegt Paas. Nietzsche schreef: "Zou men iets gevaarlijkers kunnen bedenken dan dat verlokkende, verdovende en verdervende symbool van het 'heilige kruis'?" Hij noemt het idee van een gekruisigde God "een huiveringwekkende paradox" en "een absurd idee". De Romeinse spotprent zou je volgens Paas 'een volkse versie van de meer intellectuele analyse van Nietzsche kunnen noemen'. 

Nietzsche kennen we vooral van zijn beroemde woorden: "God is dood, en wij hebben hem vermoord." Die God moest hij wel doden, zegt De Graaf. "Want voor hem was die God en die slavenmoraal helemaal het beenmerg van de westerse beschaving. Het idee dat je opkomt voor zwakkeren, vond hij verfoeilijk. En om van die christelijke moraal af te komen, moest God dood."

De nazi’s hebben zich laten inspireren door Nietzsche, zegt Paas. "En wat er onder de nazi’s is gebeurd in Europa is lange tijd nog het anker geweest van onze moraal en mensenrechten. Dat moest nooit meer gebeuren." Maar we lijken op dit moment in een tijd te leven, waarin politici hardop mensenrechten in twijfel trekken en waarin getwijfeld wordt aan wat überhaupt nog goed en kwaad is, stelt Paas. En dat maakt de zoektocht in de podcast naar de christelijke wortels van het Westen zo urgent volgens hem: "Waar komt onze moraliteit nou echt vandaan?"