Meer Europa of geen Europa

De ineenstorting van het Bretton Woods-systeem, verschillende oliecrises, de beruchte stagflatie, de bankencrisis en de eurocrisis van 2009-2015, de gemeenschappelijke markt trotseerde ze allemaal.

Coronacrisis

Het lijkt erop dat zelfs de COVID-19-crisis de EU er niet onder krijgt. In het begin ging er veel mis. Nationale reflexen tuimelden in het begin over elkaar heen. Toen Italië op 4 maart geen mondkapjes meer had, weigerden zowel Frankrijk als Duitsland om beschermend materiaal te exporteren. Verschillende lidstaten sloten hun grenzen. De gemeenschappelijke markt en het Schengengebied leek alleen nog op papier te staan.

De Europese Commissie keek vol ontzetting toe maar kon niet veel doen omdat gezondheidszorg een nationale bevoegdheid is. De Eurosceptici zagen hun kans schoon en verklaarde, niet zonder leedvermaak, het Europese project morsdood.

Gemeenschappelijke markt

Spoedig bleek de EU en de gemeenschappelijke markt echter van onschatbare waarde. Geen enkele EU-lidstaat is zelfvoorzienend en geen enkele is sterk genoeg om in zijn eentje op de wereldmarkt een vuist op tafel te kunnen slaan. Gezamenlijk werd medisch materiaal ingekocht.

Boris Johnson werd in zijn eigen parlement scherp bekritiseerd dat hij niet was ingegaan op een EU-uitnodiging om mee te doen aan een Europees inkoopprogramma. De EU-hulp aan de lidstaten was vele malen groter dan die van Rusland of China maar dat viel niet op omdat de steun van de laatste twee meer mediagenieke plaatjes opleverden.

Ook bleken de instituties die in de crisis van 2010-2015 waren opgericht om de kloof tussen noord en zuid te managen van groot nut te zijn. Er is nu een halve bankenunie, een Europees stabiliteitsmechanisme en de ECB intervenieert om ervoor te zorgen dat het Zuiden kan lenen tegen betaalbare rentepercentages.

Publieke waarde

Dit relatief grote succes komt voort uit het feit dat de gemeenschappelijke markt met al zijn instituties niet alleen economische waarde maar wel degelijk ook een politieke waarde vertegenwoordigt.

Lidstaten van de EU kiezen voor een verzorgingsstaat die buiten de EU bepaald geen gemeengoed is. Zij weten ook dat de gemeenschappelijke markt hun o zo belangrijke verzorgingsstaat financiert. Dit gedeelde politieke uitgangspunt voorkomt een terugkeer naar het nationalisme van het interbellum en is ook een stuwende kracht om in tijde van crisis politiek verder te integreren.

Noord en zuid

Zelfs in de harde tegenstelling tussen noord en zuid ziet men dat tegenwoordig de stellingen beetje bij beetje verlaten worden. De noordelijke lidstaten weten maar al te goed dat voor hen de gemeenschappelijke markt en munt uiterst voordelig zijn. De euro is zachter dan de vroegere gulden of de --Deutschmark en stuwt dus de export van het noorden. De sterke instituties in het noorden leidt tot meer loonbeheersing dan in het zuiden hetgeen de noordelijke export nog meer bevordert.

Het noorden weet dondersgoed hoe zwaar Italië en Spanje zijn getroffen. Hoe zeer deze landen afhankelijk zijn van toerisme dat nu compleet tot stilstand is gekomen. Praten over voorwaarden tijdens een crisis blijft een lastige aangelegenheid.

Schuldendeling

Ook hier is het grote voorsorteren ingezet. Vroeger werd de term schuldendeling door politici in het noorden met de grootst mogelijke afschuw uitgesproken. Tegenwoordig zoeken zij naar handige termen die schuldendeling moeten verbloemen. Een herstelfonds klinkt toch ongevaarlijker dan Eurobonds terwijl het wel met gemeenschappelijk schuldpapier wordt gevoed.

De uitspraak van het Duitse Constitutioneel Hof deze week dat het opkoopprogramma van de ECB dat in 2015 werd gestart buiten het mandaat kan de politieke integratie, interessant genoeg, versterken. Nu het Constitutioneel Hof de slagkracht van de ECB ondermijnt en indirect het primaat van het Europees recht ter discussie stelt, zullen de lidstaten toch echt zelf in actie moeten komen.

Doen zij dit niet dan zullen Oost-Europese lidstaten het voorbeeld van Duitsland volgen en het primaat van het Europees recht nog meer uithollen. Orban heeft vast goed opgelet.

De lidstaten zullen dus echt in het geweer moeten komen. Alleen meer Europa gaat de eurozone stabiliseren. De weg via de ECB is niet alleen onder vuur komen liggen van het Constitutioneel Hof maar tast net zo goed de onafhankelijkheid van deze instelling aan. De lidstaten zullen dus de extra schuld als gevolg van de crisis tot op zekere hoogte moeten gaan delen, anders rest alleen nog de ondemocratische en risicovolle weg via de ECB.

Het noorden zal voor deze concessie wel een prijs moeten vragen. Schuldendeling is namelijk slechts de helft van het verhaal. Het noorden wil best schulden delen maar dan moet er ook controle komen op de hervormingen en de begrotingspolitiek in het zuiden. Solidariteit en soliditeit gaan nu eenmaal hand in hand.

Twee smaken

Er bestaat qua duurzaamheid geen betere oplossing om een heterogene muntunie te schragen. En het is noodzakelijk omdat het uiteenvallen van de eurozone gepaard gaat met onvoorstelbare kosten die tijdens een bestrijding van een pandemie al helemaal onacceptabel zijn.

Politici in de EU zullen de moed moeten vinden om hun kiezers te vertellen dat er slechts twee smaken voorhanden zijn: meer Europa of geen Europa.