Voor mij is 500 jaar Reformatie géén feest

Voor protestanten is het een feestje waard, maar voor mij als rooms-katholiek is dit jubileum een lastige. En niet omdat ik de protestanten geen feestje zouden gunnen – dat zouden ze juist wat vaker moeten doen! En ook niet omdat ik de oecumene geen warm hart toedraag. 500 jaar Reformatie heeft juist voor heel veel mooie oecumenische bijeenkomsten geleid. Mijn probleem: het doet nog steeds pijn..

In de eerste plaats betekent 1517 de grootste kerkscheuring van de christelijk kerk in het Westen, een scheuring die tot op heden nog niet is geheeld. Luthers aantijgingen tegen de aflatenhandel en andere onverkwikkelijke zaken binnen de rooms-katholieke kerk van zijn tijd waren terecht. De reactie van het Vaticaan was, bij monde van paus Leo X, met de kennis van nu teleurstellend: Luther werd geëxcommuniceerd. En wat begonnen was als een poging tot hervorming van de kerk werd daarmee het begin van een scheuring.

Veel van Luthers kritieken zijn inmiddels door de rooms-katholieke kerk ter harte genomen en het zou me dan ook niets verbazen als Luther nog eens opgenomen gaat worden in onze heiligenkalender. Hij legde de Bijbel in de handen van de christenen. Door zijn Duitse vertaling konden christenen zelf hun eigen heilige boek gaan lezen. De oneindige hoeveelheid bijbelvertalingen die er op de internationale markt zijn, is mede zijn erfenis. En ook de liturgievernieuwing van het Tweede Vaticaans Concilie, het toestaan van de liturgie in de volkstaal, is een verre echo van Luthers ingezette hervorming.

Schandvlek

Maar niettemin staan wij als christenen in West-Europa vooral voor een verdeeld christendom. Het is een schandvlek op de morele en religieuze boodschap van het christendom zelf. Hoe kunnen we ooit Gods kerk op aarde vorm geven als we niet eens in staat zijn om de onderlinge eenheid, solidariteit en barmhartigheid te bewaren? Als God niet te groot was om mens te worden, één van de kernideeën van het christendom, hoe klein moeten wij dan wel zijn als we over die erfenis blijven bakelijen? 1517 is daarom een wond in het lichaam van de christelijke kerk, een wond die nog niet genezen is. Hopelijk ooit wel.

Tegelijkertijd gaf het jaar 1517 ook in zekere zin het startschot voor grootscheepse vernietiging van kerkelijke eigendommen, voor de moord en marteling op ontelbare priesters en monniken, en voor eeuwenlange discriminatie ten opzichte van het rooms-katholieke volksdeel. Hoewel Willem van Oranje in de geschiedenisboeken vaak geroemd wordt als degene die godsdienstvrijheid in Nederland zou hebben geïntroduceerd, gold die vrijheid alleen als je van het ‘goede’ geloof was, en dat was zeker niet het rooms-katholicisme.

Katholieken zijn eeuwen achtergesteld op politiek, economisch en maatschappelijk niveau. Het duurde lang voordat de rooms-katholieke zuil werd opgetrokken en aan de emancipatie van het katholieke volksdeel begonnen kon worden. Veel onteigende kerken zijn nog steeds in handen van de protestanten. Processies waren tot niet zo heel lang geleden verboden. En hoewel de rooms-katholieke Maxima geen strobreed in de weg werd gelegd, kan ik me niet voorstellen dat dit in de jaren tachtig wel had gekund.

Het belangrijkste ‘probleem’ is nog wel dat de geschiedenis altijd door de overwinnaars wordt geschreven, in dit geval het protestantisme. De geschiedenis van Nederland is daarmee een protestantse geschiedenis geworden: Willem van Oranje is een volksheld en Nederland lijkt een volkje van ijverige, zuinige, vlijtige, ietwat boersige calvinisten. De televisieserie ‘Achter de dijken’ accentueerde deze eenzijdige zeefidentificatie en kreeg daarmee de wind van voren vanuit het katholieke en zuidelijke volksdeel. De rooms-katholieke kerk staat in diezelfde Nederlandse zeefidentificatie voor alles wat corrupt, oneerlijk en achterhaald is. Zelfs mijn kinderen krijgen hoofdpijn op hun eigen katholieke middelbare school van al die leerboeken en vooral al die docenten die spreken vanuit deze ideeën.

Het is goed om de 500e verjaardag van de Reformatie te herdenken, maar vieren kan ik hem niet.

Cultuurtheoloog Frank G. Bosman is commentator bij Dit is de Dag