Filosoof Maarten Boudry overweegt vertrek uit academische wereld: 'Verstikkende dwang om één standpunt in te nemen'

Onlangs publiceerde hij het boek Het verraad aan de verlichting: Pleidooi voor een nieuwe vooruitgangsbeweging, waarin hij betoogt dat de Westerse beschaving haar geloof in de verlichting heeft verloren. Boudry, sinds 2006 verbonden aan de Universiteit Gent, uit daarin stevige kritiek op de volgens hem ideologisch gepolariseerde universiteiten.

Zijn standpunt over de oorlog in Gaza, waarin hij de Gazanen niet per definitie als slachtoffers ziet, levert hem naar eigen zeggen weinig vrienden op. Volgens hem is het 'verraad aan de verlichting' juist aan universiteiten overal zichtbaar. "Oh ja, absoluut. De universiteiten zijn een van de ergste zondaars op dat vlak."

"De academische wereld helt over naar links. De meeste mensen, zeker in bepaalde vakgebieden, zijn uitgesproken links. Er zijn ongetwijfeld linkse professoren of studenten die zich minder profileren, maar het probleem ontstaat als er een overgewicht is van mensen die allemaal hetzelfde denken. Dan krijg je een echokamer, waarin iedereen elkaars gedachten versterkt, mensen elkaar opjutten en radicaliseren."

"Terwijl de samenleving naar rechts opschuift – we zien overal dat rechtse partijen winnen – zie je op de universiteiten een tegenbeweging", zegt Boudry. "En ook daar treedt weer dat versterkende effect op: hoe meer de samenleving verrechts, hoe meer de universiteit denkt: wij moeten de andere richting op, wij moeten tegenwicht bieden."

Dat gebeurt ook in het debat over de oorlog in Gaza, ziet hij. "Wat betreft Israël, dat leg ik uit in mijn boek: door het wereldbeeld van het postkolonialisme, dat de wereld opdeelt in daders en slachtoffers, en het daderschap toekent aan Israël – omdat de Palestijnen gekoloniseerde mensen zijn en moslims, de ultieme slachtoffers van vandaag – zijn we in een situatie gekomen waarin er een enorme, enorme druk bestaat aan universiteiten, niet alleen op Joodse studenten, maar op iedereen, om het zionisme te veroordelen en te zeggen dat Israël de bron van alle kwaad is en om het woord genocide uit te spreken. Niets anders wordt nog aanvaard, je móét het g-woord uitspreken."

Geweigerd op UvA

Omdat hij zich daar niet aan conformeert, werd hij onlangs geweigerd aan de Universiteit van Amsterdam (UvA), waar hij hij zou spreken op uitnodiging van studenten. "De groep die echt radicaal is, is relatief klein. Dat is het merkwaardige van de sociale dynamiek van zo'n beweging. Toen ik werd gecanceld op de UvA, werd de uitnodiging ingetrokken door een studentengroep die zei: 'Omwille van jullie standpunt over Israël – het ging niet alleen om mij, maar ook om een Joodse professor uit Chicago – kunnen we dit event niet laten doorgaan, want het wijkt heel erg af van de teneur op onze campus'."

De studenten zouden bang zijn dat ze door medestudenten met de nek aangekeken zouden worden als zij de uitnodiging lieten staan. "De studenten die ons uitnodigden waren dus niet de radicalen, maar zij beseffen dat zij zelf onder druk worden gezet door andere studenten en dat er consequenties zouden zijn als ze ons zouden uitnodigen."

"Daarom denk ik dat de harde kern, die vindt dat Israël moet verdwijnen, die protesteert en zelfs vandalisme pleegt, niet zo groot is", zegt de filosoof. "Maar je kan met een kleine fanatieke minderheid door morele chantage en intimidatie een grote stilzwijgende groep in de pas laten lopen. Dat is wat er gebeurt aan universiteiten."

Boudry zegt steun te krijgen van studenten en professoren, die anoniem willen blijven. "Ze zeggen: ik sta aan jouw kant, maar alsjeblieft, zeg niet dat ik jou dit gestuurd heb, want ik wil geen gedoe. Ik heb al vaker meegemaakt dat bepaalde zaken in de academische wereld gevoelig liggen – transgenderkwesties, migratie – maar dit is echt van een andere orde. Ik heb nog nooit zo'n verstikkende dwang gevoeld om één standpunt in te nemen."

Vertrek uit academische wereld

Zijn kritische houding schaadt mogelijk zijn carrièrekansen, denkt hij. "Ik ben niet vast benoemd. Mocht ik ooit nog proberen te solliciteren; er hoeft maar één zo iemand in de commissie te zitten en ik denk dat ik het wel kan vergeten. Maar goed, ik blijf waarschijnlijk toch niet in de academische wereld."

Toch ziet hij een mogelijk vertrek met tegenzin tegemoet. "Ik doe op zich graag academisch werk. Ik heb de afgelopen jaren papers geschreven over klimaat waar ik trots op ben. Een hele andere stijl dan opiniestukken. Het liefst doe ik het allebei, maar op een gegeven moment is het zo heftig aan de universiteit dat het gewoon niet meer leuk is om daar rond te lopen."

Een gematigder toon overwegen doet hij niet. "Ik vind het altijd lastig als ik mezelf zou betrappen op zelfcensuur. Ik kan me de luxe veroorloven om risico's te nemen, omdat ik los van mijn academische activiteiten ook zelfstandige projecten heb. Dus zelfs al zou ik gecanceld worden, dan kan ik wel elders terecht. Ik heb wel begrip voor doctoraalstudenten die niet vast benoemd zijn, aan hun carrière moeten denken en zeggen: ik kan maar beter mijn mond houden."

Progressief

Hoewel Boudry vaak wordt gezien als een rechtse denker, noemt hij zichzelf progressief. "In de academische wereld discussieer ik vooral met linkse, progressieve mensen en dan lijk ik inderdaad rechts. Maar als ik dan in debat ga met een echte conservatief, iemand als Bart de Wever (premier van België, red.), snap ik weer waarom ik progressief ben."

"De Wever is ervan overtuigd dat de verlichting ontsproten is aan het christendom. Hij denkt dat wij deel uitmaken van een joods-christelijke beschaving en dat dat altijd al besloten lag in de Bijbel. Daar ben ik het absoluut niet mee eens. Ik denk dat de verlichting is ontstaan ondanks het christendom, dat die gewonnen is op het christendom. Omwille van dat soort dingen begrijp ik dat ik nog progressief ben en radicale verandering wil. Wat we hebben verwezenlijkt in onze samenleving is fantastisch, maar we zijn er nog lang niet."