Staatssecretaris: er zaten mensen onschuldig in de cel na persoonsverwisseling

"Ik zat in de auto naar Maastricht, ik had daar wiet in de kofferbak liggen. Toen werd ik aan de grens bij Eijsden aangehouden. ik had geen rijbewijs op dat moment, dus ik kon me niet identificeren [...] toen heb ik de gegevens van mijn broer opgegeven", aldus Eric* in de uitzending van Dit is de Dag in september dit jaar. De leugen van Eric houdt stand, want de politie doet verder geen identiteitsonderzoek. Zijn broer Dave mist de uitnodiging voor de rechtszaak en wordt zo bij verstek veroordeeld.

867 zaken

Ondanks dat Eric intussen spijt heeft en verklaring op verklaring schrijft dat niet Dave maar híj schuldig is, wordt Dave opgeroepen voor een taakstraf. Die weigert hij omdat hij niet schuldig is. "En als je dat doet, dan komen ze je zoeken," zegt Dave. "Dat was bijzonder intensief", herinnert hij zich de dag dat hij opgehaald werd om zijn celstraf van twee maanden uit te zitten. "Ze kwamen met tien man aanzetten."

Uiteindelijk belandt Dave voor 32 dagen onschuldig in de cel. Over zaken zoals die van Eric en Dave berichtte de Algemene Rekenkamer in haar verantwoordingsonderzoek in mei van dit jaar. De Rekenkamer was op een lijst gestuit van 867 zaken waarin de naam op het vonnis niet klopt, en volgens het onderzoek is dit slechts een ondergrens en gaat het dus om nog meer zaken. 

Straf ontlopen

In mei schreef toenmalig staatssecretaris Struycken aan de Tweede Kamer 'geen aanwijzingen te hebben ontvangen dat mensen onschuldig vastzitten'. Inmiddels schrijft zijn opvolger Rutte dus dat dit wel het geval is geweest. Naast de 867 bekende zaken zijn er in een bredere analyse nog vier zaken gevonden. Volgens de staatssecretaris hebben in twee van deze gevallen personen kortdurend onterecht vastgezeten. "Nadat kon worden vastgesteld dat het niet ging om de betreffende dader, zijn zij in vrijheid gesteld."

Naast onschuldigen in de cel is een ander gevolg van deze fouten in vonnissen dat de daadwerkelijke schuldigen hun straf ontlopen. In antwoorden op Kamervragen van voormalig SP-Kamerlid Michiel van Nispen naar aanleiding van de uitzending van Dit is de Dag, schrijft de staatssecretaris dat als de onschuldige persoon wordt vrijgesproken de straf alsnog aan de schuldige persoon wordt opgelegd ‘als de juiste persoon wordt gevonden.'

Straf omzetten

Dit is echter pas voor het eerst gedaan op 4 februari van dit jaar. Toen heeft de Hoge Raad een straf die was opgelegd aan de onschuldige persoon A omgezet naar de schuldige persoon B. Tot dan toe wilde de Hoge Raad nooit in een herziening een vonnis omzetten naar een andere naam. In die gevallen moest er dus een volledig nieuwe zaak geopend worden naar de echte verdachte.

En dat is niet altijd gebeurd, want in twee van de drie zaken waarover in de Dit is de Dag-uitzending te horen was heeft de DIT-onderzoeksredactie kunnen vaststellen dat dit niet het geval is geweest. Ook Eric heeft na de vrijspraak van zijn broer nooit meer iets over de hennepzaak gehoord.

Verder onderzoek naar personen die onschuldig hebben vastgezeten na identiteitsfraude of een persoonsverwisseling loopt nog, schrijft de staatssecretaris. Binnen het ministerie wordt gewerkt aan een aanpak om de bekende zaken op te lossen en er wordt onderzocht hoe de identiteitsvaststelling door politie en justitie kan worden verbeterd zodat dit soort zaken in de toekomst zoveel mogelijk worden voorkomen. De staatssecretaris werkt ook aan een procedure waardoor dit soort fouten makkelijker bij de rechter kunnen worden rechtgezet.

*De achternaam van Dave en Eric zijn bij de redactie bekend.