Inlichtingendiensten bemoeien zich te veel met journalisten

Er kunnen keiharde conclusies worden getrokken uit het onderzoek. Het is weliswaar geen wetenschappelijk onderzoek maar het legt wel degelijk een groot probleem bloot: inlichtingendiensten, de AIVD voorop, zitten te dicht op de huid van Nederlandse journalistiek. In het onderzoek zijn 145 enquêtes ingevuld door journalisten en er zijn 30 achtergrondgesprekken gevoerd. Daarnaast zijn AIVD-inzagedossiers geanalyseerd. "Er botsen twee werelden op elkaar", concludeert Huub Jaspers. 

Onvoldoende kennis

Waar inlichtingendiensten de wereld proberen te beschermen, moeten journalisten de journalistieke code respecteren. Zo moeten journalisten hun bronnen beschermen en gevoelige informatie voor zich houden - ook wanneer een inlichtingendienst of overheidsinstantie daarom vraagt. Maar journalisten weten vaak niet hoe ze hiermee om moeten gaan. Bijna 90 procent van de journalisten die meededen aan de enquête zegt onvoldoende geleerd te hebben over veilig werken, risico's verminderen en bronbescherming. Jaspers en Braam stellen dan ook dat journalistieke opleidingen hier meer les over moet geven. 

Al zou het in een ideale situatie verboden moeten zijn dat veiligheidsdiensten journalisten benaderen, vinden de twee. De machten moeten beter gescheiden worden, zoals dat ook het geval is bij de rechterlijke macht en de wetgevende macht. "Maak een einde met het inzetten van journalisten als agenten", vindt Jaspers dan ook. "Het tast de geloofwaardigheid van de journalist aan", vertelt hij verder. Klokkenluiders moeten zonder angst voor instanties naar de journalistiek kunnen stappen. 

Dossiers opvragen

Toch houden inlichtingendiensten journalisten nauwlettend in de gaten. Soms gaat dit actief en worden ze benaderd, in het onderzoek zei negen procent dat dit wel eens is gebeurd. In andere gevallen houden instanties alleen journalisten in de gaten en archiveren ze bijvoorbeeld publicaties. Journalisten kunnen zelf bij de AIVD opvragen of er een dossier over hen ligt. Jaspers heeft dat gedaan en ontving tientallen pagina's aan informatie. "Ik heb inmiddels een heel dossier en het is duidelijk dat ik nog lang niet alles heb", zegt hij. Hij is dan ook naar de rechter gestapt om de overige papieren te kunnen ontvangen. 

Hij hoopt de rest van het dossier te ontvangen maar wil ook weten hoé de inlichtingendienst aan bepaalde informatie komt. Delen uit het dossier zijn wit gelakt en kan hij dus niet lezen. Hij vermoedt dat de AIVD en de MIVD, de inlichtingendienst van defensie, wellicht achtervolging of afluistermethodes heeft ingezet om aan de informatie te komen. Hoewel de inlichtingendiensten de dossiers moeten verstrekken, blijven bepaalde zaken dus buiten schot. "Er zijn enorme verschillen in transparantie. De ene journalist krijgt best wel veel in te zien", vertelt Braam. Maar andere journalisten worden in het ongewisse gelaten. 

Educatie

De beide onderzoekers zijn geschrokken van de dikte van de dossiers die de AIVD opbouwt over journalisten. Daarnaast gaat het om een grote verscheidenheid aan onderwerpen. Van artikelen over hacken tot het koninklijk huis: vele onderwerpen die journalisten behandelen hebben inlichtingendiensten in het vizier. Journalisten moeten beter worden opgeleid hoe ze hiermee omgaan. Zo hebben ze een verantwoordelijkheid om bronnen te beschermen. "Het is een nieuw onderwerp maar als ze erover nadenken vinden ze het allemaal hartstikke belangrijk", stelt Braam. De onderzoekers zijn ook zelf trainingen aan het ontwikkelingen waarmee ze bewustwording onder journalisten willen vergroten.