Mentale impact van oorlogsgeweld op militairen: 'Wat ze doen is overleven'

Vermetten werkte jarenlang voor de Nederlandse krijgsmacht en keerde vorige week terug uit Oekraïne, waar hij bijdroeg aan het geven van trainingen om de mentale weerbaarheid van militairen te versterken. "PTSS zie je niet alleen bij soldaten", vertelt Vermetten.

"De klachten zijn herkenbaar in nachtmerries, vermijding, agressie, hopeloosheid. Alleen probeert een militair soms zijn leven 'gemarginaliseerd' voort te zetten, alsof hij er niet echt meer is."

Van stigma naar herkenning

Na de val van Srebrenica werd Vermetten door Defensie gevraagd om onderzoek te doen naar trauma onder militairen. "Het kennisveld was toen nog heel gefragmenteerd", vertelt hij. "Er was nauwelijks zicht op de impact van oorlogservaringen bij veteranen. Laat staan goede zorg."

In de jaren daarna werkte de psychiater aan een betere infrastructuur én aan het doorbreken van stigma. "Vroeger dachten we: als je PTSS hebt, ben je zwak en raak je je baan kwijt. Dat beeld is achterhaald. Je moet juist durven erkennen wat je is overkomen en dat er goede hulp beschikbaar is."

Morele erosie

Tijdens zijn verblijf in Oekraïne gaf Vermetten een deel van de trainingen aan aalmoezeniers en officieren in opleiding. Hij sprak er over 'mental awareness', het belang van zelfzorg en het herkennen van trauma bij collega’s. "Deze mensen werken onder extreme omstandigheden. Ze begeleiden begrafenissen, staan families bij, en zien dagelijks dood en verlies. Als zij omvallen, raken we een hele groep kwijt.”

Dat noemt Vermetten 'morele erosie', het verdwijnen van de morele basis van het leger. "Het gevaar is dat het normaal wordt. Dat je het niet meer opbrengt om te voelen. Terwijl het juist deze mensen zijn die ervoor zorgen dat er geen morele erosie ontstaat."

Geestelijke veerkracht

Toch is Vermetten onder de indruk van de veerkracht van Oekraïense militairen. "Er zit een enorme drive. Ze weten waar ze het voor doen: hun land en hun identiteit. Die motivatie zit in hun botten en genen. Je voelt dat als je daar bent."

Wel waarschuwt hij voor te snelle terugkeer naar het front van gewonde soldaten. "Ik sprak een collega psychiater die zei: meer dan de helft van de mensen die ik heb opgelapt, is teruggekeerd en uiteindelijk weer gesneuveld. Dat is ontzettend tragisch, maar het tekent ook hun toewijding. Die mensen willen hun land beschermen tegen die Russificatie."

Russische doctrine

Vermetten vertelt dat de geestelijke gezondheidszorg van de Oekraïners voortkomt uit een Russische doctrine. "De mentale gezondheidszorg was daar lang ingesteld op passiviteit: een arts die het voor je oplost. Maar geestelijk herstel vraagt om participatie en het actief omgaan met je problemen."

Volgens Vermetten begint dat al met taal. "Veel begrippen die wij in de westerse psychiatrie gebruiken, zijn daar onbekend. Het curriculum dat nu wordt opgebouwd, helpt kaders te bouwen waarbinnen zij kunnen opereren."

Wat de psychiater opvalt is dat hij voelt dat mensen aan het overleven zijn. "Voor hun land, hun familie en hun eigen identiteit."

Kentering in de mentale zorg

Volgens Vermetten krijgt psychische zorg inmiddels ook binnen NAVO-verband meer aandacht. "Er is een kentering gaande: van alleen wapens en drones naar aandacht voor de mentale gezondheid van mensen binnen het leger. Dat noemen ze het 'human centric framework'."

Vermetten ziet zijn rol als een bescheiden bijdrage daaraan. "We delen onze kennis. Niet om te vertellen hoe het moet, maar om samen met de Oekraïners hun zorg te versterken."

Over vier weken keert Vermetten terug naar Oekraïne. "Er wordt gevoeld hoe belangrijk het is, daar ben ik blij om, zo kunnen er duurzame samenwerkingen ontstaan."