'Het moet iets doen met de verlangens van de bevolking'

"Retorica gaat er niet zozeer om of het mooi is, het gaat erom dat het effectief is", vertelt Henk te Velde, hoogleraar Nederlandse Geschiedenis aan de Universiteit Leiden, bij OVT. De politiek historicus schreef het boek Land van redenaars en debat-over de politieke welsprekendheid en discussiecultuur in ons land, en zag tijdens de val van het kabinet deze week dat Geert Wilders weer op zijn oude stijl terugviel. "Als eenling daar gaan staan en ook geen gesprek beginnen maar gewoon iets poneren, dat is heel typerend voor Wilders."

Het land van redenaars

Te Velde plaatst de speeches van Wilders in de context van de lange politieke geschiedenis van Nederland. "Het is echt niet zo dat we in Nederland geen redenaars hebben gehad. Die hebben we wel gehad, maar als je naar de lange lijn kijkt dan is er eigenlijk maar één traditie die wij echt hebben gevormd en waar we ook voortdurend weer op terugkomen en dat is de bestuurlijke traditie", aldus de politiek historicus.

Ook in de toon van historische speeches herkent Te Velde een lijn. "Ik maak dat zichtbaar aan de hand van crisisspeeches van de premiers. Ik zit naar Mark Rutte zijn eerste Corona-speech te luisteren en denk; waar ken ik dit van?" Te Velde zag duidelijke parallellen met de speech van Joop den Uyl tijdens de oliecrisis 1973. "In die speech wordt het volk ook gerustgesteld: "We kunnen het samen doen en als we een beetje op elkaar letten, dan komt dat allemaal wel goed, hè?" Volgens de historicus greep Rutte bewust terug op deze politieke traditie.

Verlangens van de bevolking

Volgens Te Velde zit de traditionele toon hedendaagse politici in de weg. "Politiek moet het nou juist van twee kanten hebben, het moet zowel bestuurlijk zijn als ook iets doen met de verlangens van de bevolking, met de dromen die er leven. Doordat bijvoorbeeld bij Lubbers en Kok de nadruk zozeer zat op het bestuurlijke en op de saaiheid maakten ze ook ruimte voor een heel radicaal protest."

Volgens Te Velde heeft Wilders een eigen genre ontwikkelt waarmee hij effectief het debat heeft bepaald "Hij gaat niet echt een discussie aan. Hij doet eigenlijk alsof hij telkens opnieuw begint. Hij heeft het over migratie en zet het voortdurend op de politieke agenda. Alsof het daar nog niet op staat." Of we Wilders kunnen zien als effectieve redenaar ligt volgens Te Velde dan ook ingewikkeld. "Debatteren veronderstelt dat je ingaat op de argumenten van je tegenstander en dat doet hij eigenlijk niet. Dan gebruikt hij een scheldwoord of zoiets dergelijks om de discussie meteen weer af te kappen." In dat opzicht verwacht hij geen stijlbreuk van Wilders in de nasleep van de val van het kabinet. "Wilders zegt: 'De handschoenen gaan uit.' Maar ik weet niet precies wat ik me daarbij moet voorstellen, want volgens mij heeft hij ze al een hele tijd niet aan gehad."