Zou er nog een nieuwe mensensoort kunnen ontstaan?

Paul Storm, Biologisch antropoloog aan Rijksuniversiteit Groningen en Hogeschool Rotterdam, houdt zich al jaren bezig met de eerder genoemde vraag, en volgens hem is het antwoord complexer dan we voorheen dachten.

Nieuwe vondsten, nieuwe inzichten

Tot niet zo lang geleden ging de evolutionaire stamboom van de mens er overzichtelijk uit: een aap die zich langzaam opricht tot een moderne mens, met Homo sapiens als eindpunt. Inmiddels weten we dat die voorstelling veel te eenvoudig is. "Tussen de vier en twee miljoen jaar geleden liepen er al meerdere mensachtigen rond", legt Storm uit. "De ontdekking van nieuwe fossielen, zoals de Denisovamens of Homo naledi, zagen we niet aankomen. Zulke vondsten veranderen ons hele perspectief."

De Denisovamens is vooral bekend geworden door DNA-onderzoek, omdat er lang geen volledig fossiel beschikbaar was. Dat veranderde met de vondst van een schedel in de Chinese stad Harbin: robuust gebouwd, grote herseninhoud en een vlak gezicht. Daarmee kreeg deze mysterieuze mensachtige een gezicht.

Soorten die geen soorten zijn

Wat opvalt aan de nieuwe ontdekkingen, is dat mensachtigen niet strikt van elkaar gescheiden leefden. Ze konden zich voortplanten met elkaar. "Dat betekent dat Homo sapiens, Neanderthalers en Denisovamensen onderling genen hebben uitgewisseld", zegt Stom. "Daarmee verdwijnt de klassieke definitie van een soort als populatie die zich alleen binnen de eigen groep voortplant."

Storm vertelt dat vandaag de dag ieder mens op aarde tussen de één en vier procent Neanderthaler-DNA heeft. "In sommige gebieden, zoals Tibet, zorgt Denisova-DNA er zelfs voor dat mensen zich makkelijker aan hoge leefomstandigheden kunnen aanpassen." Volgens Storm moeten we daarom misschien niet langer spreken van een 'evolutionaire stamboom', maar van een 'netwerk'. "Of beter nog: een vlechtwerk."

Geen 'ras'

Maar als al deze soorten onderling genen konden uitwisselen, hoe kunnen er dan zo'n grote verschillen in huidskleur en lichaamsbouw zijn tussen bevolkingsgroepen wereldwijd. "Van rassen zou ik niet willen spreken", zegt Storm. "Dat is een term die je beter kunt gebruiken voor bijvoorbeeld honden- of duivenrassen, die kunstmatig zijn gefokt." Wel wijst hij op natuurlijke selectie als verklaring voor de grote variatie. "In gebieden met veel UV-straling, bijvoorbeeld rond de evenaar, zie je meer melanine in de huid. Dat beschermt tegen de zon. Ga je noordelijker, dan wordt de huid lichter."

Ook lichaamslengte verschilt per regio. "In Oost-Afrika leven bijvoorbeeld lange, slanke volkeren zoals de Masai. Deze bouw is handig om warmte kwijt te raken. In koude gebieden, zoals bij de Inuits, zie je juist compacte, gedrongen lichamen die warmte beter kunnen vasthouden."

Een 'Homo climatus'?

Door klimaatverandering en snelle omgevingsveranderingen rijst de vraag of we als Homo sapiens nog steeds aan het evolueren zijn. Storm ziet dat met enige voorzichtigheid. "Het is moeilijk te voorspellen hoe de mens zich in de toekomst aanpast, maar we weten wel dat klimaat en omgeving in het verleden invloed hadden op onze vorm. Dus dat kan ook nu nog het geval zijn. Al kijk ik meer naar het verleden en niet naar de toekomst."

Toch blijft het lastig in te schatten of er ooit een nieuwe mensensoort ontstaat. "Ik kan dat niet voorspellen", zegt Storm. "Maar net als met individuele mensen geldt voor soorten: het is niet de vraag óf ze verdwijnen, maar wanneer en hoe. Alleen het leven zelf is onsterfelijk, maar geen enkele soort is dat."