Lisa Weeda over een uitzonderlijke familiegeschiedenis, die begint bij haar grootmoeder in Oekraïne

Donbas-oorlog en MH17

De uitzonderlijke familiegeschiedenis begint bij haar inmiddels 97-jarige Russisch-Oekraïense oma Aleksandra. In 2014 werd Aleksandra 90 jaar en net daarvoor was Lisa begonnen haar oma te interviewen. "In die tijd was ook de Donbas-oorlog (het gewapende conflict in het oosten van Oekraïne) en werd de MH17 uit de lucht geschoten", vertelt schrijver Lisa Weeda.

"Opeens was Europa een stuk kleiner dan je denkt en ik heb er met veel ongeloof naar gekeken. Die ramp was verschrikkelijk. De drie zussen van mijn oma kwamen ook in diezelfde periode naar Nederland. Er was ook nog de revolutie op het Maidanplein in Kiev, en mijn oom werd in 2015 vermoord."

Ostarbeiterin

"Mijn oma is samen met 1,1 miljoen andere Sovjetmeisjes in de oorlog gedeporteerd naar Duitsland. Mijn jeugd is wel vol geweest met Russische familie die langskwam, wodka drinken, eten en naar de Efteling gaan, maar ik kende dit verhaal niet. Tot ik op m’n 23e vragen ben gaan stellen en ze vertelde dat ze ‘Ostarbeiterin’ was geweest. Een untermensch. Ze was 18 jaar toen ze werd gedeporteerd.

Na de oorlog kwam Aleksandra in Nederland te wonen doordat ze met een Nederlandse man twee kinderen had gekregen. In 1973 ging ze voor het eerst terug naar Oekraïne met de toen 16-jarige moeder van Lisa. "Ze heeft haar vader nooit meer gezien. Hij heeft haar drie brieven geschreven, maar is in 1951 overleden. Het zijn drie hartverscheurende brieven. Mijn oma zei voor het eerst toen we die brieven weer lazen dat het eigenlijk afscheidsbrieven waren. Ik kan me niet voorstellen hoe je dat doet, je vader nooit meer zien."

'In Oekraïne voel ik me een soort van thuis'

Door haar overgrootvader in het boek op te voeren heeft Lisa haar oma op een bepaalde manier haar vader teruggegeven. "Ik wist niet veel van hem. Het was een sjacheraar, aardig, dronk niet veel. Mijn oma wist me niet veel over hem te vertellen, maar wel dat het een warme, zachte man was. Ik heb hem ook wel voor een deel moeten verzinnen. Ik wist wel dat hij kleren maakte op een trapnaaimachine.

Ik ben in Nederland opgegroeid, we zijn een heel nuchter land met z’n allen en proberen allemaal normaal te doen. Maar in Oekraïne voel ik me een soort van thuis. Die warmte van de mensen, dat wat er allemaal op een dag kan gebeuren. Het is een heel bijzonder land. Omdat het leven hier zo anders is dan het leven daar, heeft het lang geduurd eer ik mezelf toestond om erover te mogen schrijven."

Don Kozakkenbloed

"Ik heb een kwart Don Kozakkenbloed door m’n aderen stromen. Mijn overgrootvader was een Don Kozak, maar het gebied waar hij vandaan komt is wel een mengelmoes aan identiteiten. De Don Kozakken hebben zich ooit nedergezet rondom de rivier de Don in het oosten van Oekraïne. Het zijn vrijbuiters met eigen clans en clanleiders die alles vrij democratisch besloten en waren ook goed in vechten."

Lisa’s overgrootvader zegt in haar boek: 'Een Don Kozak sterft liever vrij dan dat hij leeft als een slaaf. Niet vergeten.'