'De Mondriaan van het ballet': biograaf Sjeng Scheijen over Hans van Manen

Scheijen bezocht Van Manen voor het laatst op donderdag, vier dagen nadat de choreograaf uit het ziekenhuis was ontslagen. "Hij was naar huis gekomen om daar te sterven", vertelt hij. Ook eerder die week was hij al bij hem geweest. "De laatste 48 tot 72 uur ging het snel achteruit."

Verhalen

Tot het einde bleef Van Manen opmerkelijk levendig. Volgens zijn biograaf was hij altijd energiek en vol verhalen. "Hij had een fabelachtig geheugen, ook op die hoge leeftijd", zegt Scheijen. Tijdens hun laatste ontmoeting spraken ze uitvoerig over de jaren tachtig, een periode waarin Van Manen veel optrok met zijn goede vriend, fotograaf Robert Mapplethorpe. "Hij vertelde over Amsterdam, over New York, over een feest met Bianca Jagger. Hij kon eindeloos doorgaan."

Wat Van Manen volgens Scheijen bijzonder maakte, was zijn oog voor detail. "Hij was altijd precies in die verhalen. Altijd had hij een waanzinnig oog voor detail, ook voor psychologisch detail. Dat was fantastisch om naar hem te luisteren."

Mondriaan van het ballet

Van Manen wordt vaak de 'Mondriaan van het ballet' genoemd, een vergelijking die verwijst naar de strakke lijnen en het 'less is more'-principe in zijn werk. Voor Scheijen is die vergelijking begrijpelijk, maar niet volledig. Wel benadrukt hij de uitzonderlijke positie die Van Manen internationaal innam. "Ik denk dat Hans de belangrijkste choreograaf ter wereld was, na de oorlog", zegt hij. "Misschien is hij voor de dans zelfs nóg belangrijker geweest dan Mondriaan voor de schilderkunst."

Die reputatie blijkt volgens Scheijen ook uit de manier waarop Van Manens werk wereldwijd werd uitgevoerd. "Welke levende choreografen worden het meest gespeeld? Hans van Manen stond jarenlang bovenaan", zegt hij. Zijn balletten waren te zien in Europa, de Verenigde Staten, Japan, Rusland en China. "Hij had een enorme betekenis voor de wereld van de dans."

Choreografieën 

Hoewel zijn choreografieën vaak worden gekarakteriseerd door soberheid en helderheid, was Van Manens werk volgens Scheijen allesbehalve kil. "Zijn balletten waren uitgekleed, helder en scherp, met weinig franje. Maar ze waren ook heel emotionerend en geladen", zegt hij. Uiteindelijk draaide het voor Van Manen altijd om de kern: "Het drama, de relatie tussen de dansers, hoe die zich ontwikkelt in beweging. Het ging over de mens en hoe we onszelf uiten in beweging."

Dansers

Voor dansers was die benadering intens. Van Manen was zelf danser en deed zijn choreografieën altijd voor aan de dansers met wie hij werkte. "Daarom stopte hij er ook mee toen hij ver over de tachtig was. Hij kon dat niet meer", vertelt Scheijen. Zijn stijl was natuurlijk, maar zeker niet eenvoudig. "Juist omdat alles zo kernachtig en ontdaan is van overbodige details, sta je er als danser helemaal alleen voor. Alles valt op."

Toch was Van Manen geliefd bij dansers. Zijn balletten hadden vaak kleine bezettingen en weinig decor, maar vroegen om maximale expressie. "Dansers kwamen naar Amsterdam om zijn baletten te kunnen dansen", zegt Scheijen. Daarmee blijft Hans van Manen, ook na zijn dood, een onmisbare naam in de dansgeschiedenis.