Rechtspraak in de wijk: hoe 'de buurtrechter' het verschil maakt in Amsterdam-Zuidoost

Een luisterend oor

Anneloor van Heemstra begon haar carrière in de journalistiek, en rolde uiteindelijk de mediation in, om een actievere bijdrage te leveren aan de samenleving. Daarnaast maakt en regisseert ze films en documentaires over conflicten, en in het bijzonder over mensen die gemaald worden door het systeem.

In haar documentaire 'De buurtrechter' krijg je een kijkje in een buurthuis waar burgers op een laagdrempelige wijze terecht kunnen komen bij een rechter. Kleine kwesties, zoals geldproblemen en echtscheidingen komen er bijvoorbeeld aan bod. Uit de documentaire blijkt dat burgers zich meer gehoord voelen door dit initiatief en dat het voor hen veiliger voelt om hun problemen te bespreken.

Deze vorm van rechtspraak kan vergeleken worden met het herstelrecht, ook wel restorative justice genoemd, waarbij de focus ligt op het herstellen van de schade in plaats van het straffen van de dader. Het is een “recht dat ook iets aan de maatschappij te bieden heeft, behalve alleen maar de papieren werkelijkheid van het recht uit te voeren”, aldus regisseur Van Heemstra. Het huidige strafrecht doet te weinig aan oplossingsgerichte rechtspraak. Ook is het huidige systeem opgezet als “toernooiopstelling”, waarbij veel strafzaken in korte tijd snel afgehandeld moeten worden, en het moeilijker wordt gemaakt om weloverwogen afwegingen te maken.

Beeldvorming van de buurt

Voor deze documentaire wordt er onder andere gekeken naar buurtrechter Maria; een scherpe en warme vrouw die “schijt heeft aan de autoriteit”, en samen met haar cliënten kijkt wat er nodig is om hun leven weer op de rit te krijgen. In de documentaire is ervoor gekozen om meer te vertellen dan alleen “een portret van een vrouw die goede dingen doet voor de buurt”. Volgens Anneloor van Heemstra was het “belangrijk om de kracht van die wijk, het buurthuis, en de mensen die er wonen en werken ook te laten zien.”

Kwantiteit boven empathie

Eerder dit jaar bracht Van Heemstra een andere documentaire uit over het strafrecht; genaamd Vergeven of vergelden. Hierin worden twee strafrechtadvocaten op de voet gevolgd die pleiten voor een andere inrichting van het rechtssysteem. Zo kijken advocaten te weinig naar de mens achter de zaak: “Bij heel veel advocaten is het zo: we gaan kijken naar het dossier. Ik wil eigenlijk niet te veel over jou weten, want dat verstoort mijn blik op het dossier, en ik wil kijken vanuit de juridische werkelijkheid wat er mogelijk is in de rechtszaal om een zo laag mogelijke straf te krijgen.”

De twee sociaaladvocaten voeren met hun cliënten hele andere gesprekken: “Zij zeggen, goh, hoe kom jij hier eigenlijk terecht? Hoe is je dag?”. Zij proberen samen met hun cliënten te kijken naar wie ze zijn als mens binnen deze rechtszaak of situatie. Hiermee komen de twee partijen meer met elkaar in contact en wordt de mens achter de zaak meer gezien.