Michiel Driebergen vertelt de verhalen van dichters aan het front in Oekraïne

Verslaggever in Oekraïne

Driebergen werkt al sinds 2013 als verslaggever in Oekraïne, vanaf de tijd van de Maidan-revolutie in Kiev. "Uiteindelijk eindigde dat in een bloedbad. Vanaf dat moment begon de oorlog in Oost-Oekraïne", vertelt hij in Kunststof. Het opstoken van lokale spanningen in de Donbas en het oosten van het land maakte dat oorlog al snel een vast onderdeel van zijn werk werd.

Toen in februari 2022 de proxy-oorlog escaleerde tot een openlijke oorlog, kwam Driebergen uiteindelijk ook weer in Nederland terecht, net als veel collega’s. Eenmaal in Nederland begon het te knagen: "Ik dacht: er is denk ik niemand anders die zo verplicht is om verslag te doen van de oorlog als ik. Ik kende de oorlog al wel van het conflict in Donbas, maar wat er nu gebeurde was veel groter. Ik moest terug; als ik het niet zou doen, wie dan wel?"

Niemand wordt geboren als oorlogsverslaggever

Driebergen herinnert zich een ervaring in Mariupol in 2017, toen hij een documentaire maakte over militairen en drones. De technologie stond nog in de kinderschoenen: "Die drones waren eigenlijk alleen maar grote vliegtuigjes die keken waar de artillerie van de vijand zat."

Voor de film moest hij een nacht mee naar het front, de loopgraven in, waar de Russen op slechts vijfhonderd meter afstand zaten. "Je kon er nog zo dichtbij komen. Vaak was het relatief ongevaarlijk, maar het kon altijd ineens levensgevaarlijk worden."

Die nacht bracht hij door in een bunker, samen met zo’n tien militairen op britsen in een donker, ondergronds hol. Toen de beschietingen onverwacht losbarstten, werden zelfs doorgewinterde soldaten overmand door angst. "Eén van hen plaste letterlijk in zijn broek", vertelt Driebergen. "Dan ben je bang. Je reageert op je omgeving. Ik was toen ook bang. Niemand wordt geboren als oorlogsverslaggever."

Dichter aan het front

Voor de podcast Dichter aan het front keert Michiel Driebergen terug naar de voorste linie in Oekraïne. De vierdelige, verhalende podcastserie zoekt antwoorden in de poëzie. Via hun gedichten en persoonlijke notities maken deze oorlogsdichters invoelbaar wat in gewone taal nauwelijks te vangen is.

De hoofdverteller in de podcast is Maksym Kryvtsov, "een heel gewone man", vertelt Driebergen. "Hij was textieldesigner, een beetje nerdachtig, lief en betrokken." In 2014 raakte hij betrokken bij de oorlog en ging hij naar de Donbas om te vechten, omdat hij vond dat het zijn plicht was. Toen de grootschalige invasie in 2022 begon ging hij opnieuw, omdat hij ervaring had en zijn land wilde verdedigen.

In januari 2024 kwam Kryvtsov om het leven toen een Russische mortiergranaat zijn bunker raakte terwijl hij lag te rusten. Zijn kameraden groeven hem uit; een scherf had zijn hart doorboord. "Hij was de allerbeste dichter van wie we verhalen hebben kunnen vinden", vertelt Driebergen. Kryvtsov schreef veelvuldig over hoe dicht hij zelf bij de dood leefde. Zo beschreef hij hoe hij eens een gesneuvelde kameraad in een zak moest terugbrengen naar het achterland. Over dat onvoorstelbare verlies schreef hij poëzie.

Maksym is geen uitzondering, legt Driebergen uit. "Aan het front kom ik alleen maar echte mensen tegen, misschien wel meer dan elders. De mensen die ik daar ontmoette zal ik altijd onthouden. We werden eens uitgenodigd bij een man thuis, in zijn flat. Hij vertelde dat zijn dochter twee jaar eerder was omgekomen bij een beschieting op een markt. Midden in de woonkamer stond een grote koekoeksklok. Toen ik vroeg of de klok het nog deed, vertelde hij dat hij die had stilgezet op de dag dat zijn dochter stierf. ‘De klok staat stil, ik heb het gehad met de tijd,’ zei hij."