Weinig kans op succesvolle besprekingen over Oost-Oekraïne

De laatste keer dat Poetin, Macron en Merkel de oorlog bespraken in het zogenoemde Normandië-format, was in oktober 2016 in Berlijn. De vierde deelnemer was Petro Porosjenko, toen nog president van Oekraïne. Sinds afgelopen mei is dat Volodymyr Zelensky.

In dat laatste zit meteen een groot verschil. Anders dan de hardliner Porosjenko is Zelensky wél bereid om compromissen te zoeken. Telefoongesprekken met zijn Russische collega Poetin hebben tot een paar kleine resultaten geleid. Oekraïne en Rusland hebben in september gevangenen uitgewisseld, Rusland heeft onlangs drie marineschepen teruggegeven die het ruim geleden had opgebracht na een incident in de Straat van Kertsj bij de Krim, en in drie kleine plaatsjes in het conflictgebied hebben de door Rusland gesteunde separatisten en Oekraïne hun troepen teruggetrokken van de frontlinie. Onder Porosjenko was dat ondenkbaar geweest.

Verkiezingen en zelfbestuur

Maar er zijn meer dan genoeg onderwerpen waarover nog geen begin van overeenstemming is. Zo eist Rusland dat de zelfverklaarde 'volksrepublieken' Donetsk en Loegansk vergaand zelfbestuur krijgen en dat er lokale verkiezingen komen. Zelensky is daar niet a priori tegen, maar hij wil het alleen onder zijn voorwaarden: die verkiezingen moeten gehouden worden volgens de Oekraïense wet en onder controle staan van internationale waarnemers. Over de vorm van autonomie bestaat geen duidelijkheid. Zelensky wil pas laten weten wat hij daarbij precies in gedachten heeft als de besprekingen in Parijs succesvol verlopen.

Van tevoren is het al duidelijk dat het voor de separatistenleiding niet voldoende zal zijn. Zij nemen geen genoegen met minder dan volledige onafhankelijkheid en op termijn aansluiting bij Rusland. Alleen als Moskou beveelt dat ze in moeten schikken, zullen ze dat met veel tegenzin misschien doen, maar de kans dat dát gebeurt is minimaal.

Krijgt Zelensky grenscontrole terug?

En dan is er nog de grens met Rusland. Die staat sinds de zomer van 2014 volledig onder controle van de Russen en de 'volksrepublieken'. Oekraïne heeft geen enkele zeggenschap over wat er over die grens gaat. Wat dat is, laat zich raden: naast eerste levensbehoeften voor separatistengebied dat zelf nauwelijks iets produceert, zijn dat vooral wapens, munitie en andere militaire benodigdheden en Russische militairen. Dat is een doorn in het oog van Zelensky, maar het is niet waarschijnlijk dat hij in Parijs ook maar iets van grenscontrole terugkrijgt.

Nog belangrijker dan de geschilpunten is het enorme wantrouwen tussen de partijen. Volgens Kiev is de oorlog in het oosten van het land vanaf het begin georganiseerd en geregisseerd door Rusland, dat er alles aan doet om buurland Oekraïne te destabiliseren en instabiel te houden. Daarmee wil het Kremlin voorkomen dat het zich kan aansluiten bij EU en NAVO. De separatistenleiders in Donetsk en Loegansk zijn in de ogen van Oekraïne niet veel meer dan marionetten van Moskou. Kiev weigert dan ook om rechtstreeks met hen te onderhandelen.

Aan de andere kant is het Kremlin doodsbenauwd voor een pro-Westerse revolutie, zoals die zich afspeelde voorafgaand aan de oorlog in Oost-Oekraïne. Als die uiteindelijk succesvol is, zou de oppositie in Rusland ook wel eens ideeën kunnen krijgen. Vandaar dat Rusland er veel aan gelegen is om de ontwikkeling van Oekraïne te frustreren. En daar helpt een oorlog goed bij.

Weinig succes

De oorlog in Oost-Oekraïne begon in voorjaar 2014, nadat opstandelingen zichzelf onafhankelijk verklaarden en de Volksrepublieken Donetsk en Loegansk uitriepen. Die worden overigens door niemand erkend, zelfs niet door Rusland. De laatste tijd is er geen sprake meer van massale, zware gevechten, maar volgens de Verenigde Naties hebben de vijandelijkheden toch in totaal zo'n 13.000 mensen het leven gekost. Ongeveer anderhalf miljoen mensen zijn het geweld in de loop der tijd ontvlucht; naar andere delen van Oekraïne of naar Rusland.

Het Normandië-format is tot stand gekomen in juni 2014 in de marge van de viering van 70 jaar D-Day in Normandië. De oorlog in Oost-Oekraïne was toen nog maar net begonnen. Sindsdien zijn de leiders van Rusland, Oekraïne, Frankrijk en Duitsland vijf keer zonder veel succes bij elkaar geweest.