Is de nationale herdenking op 4 mei inclusief genoeg?

"Een beetje buikpijn", krijgen Tessa Terpstra en Angelique Eijpe van de landelijke herdenking. Op verschillende plekken in Nederland verzamelen mensen zich. Een paar duizend doen dat op de Dam in Amsterdam. Ook koning Willem-Alexander, koningin Máxima en andere prominente leden van de regering zijn daar altijd aanwezig. "Voor mij is echt een heel groot pijnpunt dat de regering daar op de Dam staat", zegt Eijpe.

Het is niet de eerste keer dat er vraagtekens worden gesteld rond de Nationale herdenking. "Herdenken is bijna elke keer richting 4 mei een soort mijnenveld aan het worden", zegt Jaïr Stranders. Hij is medeoprichter van Theater na de Dam, een initiatief dat theatervoorstellingen maakt op en rond 4 mei, en tevens bestuurslid van de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam. Volgens hem is het juist belangrijk dat de Nationale Herdenking een helder uitgangspunt heeft.

Politiek middel

Volgens Eijpe en Terpstra wordt er voorbijgegaan aan het leed in Gaza. Tijdens deze herdenking én door de regering in het algemeen. "Voor ons is het herdenken van de Holocaust en de Tweede Wereldoorlog in het algemeen onmogelijk zonder bij Gaza stil te staan, legt Eijpe uit. In hun alternatieve, inclusieve herdenking is ruimte voor het herdenken van meerdere schrijnende gebeurtenissen, zowel uit het verleden als uit het heden. "Wij leggen de nadruk op 'inclusief'. En daarmee bedoelen we dat we niemand uitsluiten", legt Terpstra uit.

Volgens Jaïr Stranders ligt de discussie ingewikkelder. Hij begrijpt de boosheid en verontwaardiging: "Er is een gevoel van onmacht: waarom spreekt deze regering zich niet hard genoeg of niet zichtbaar genoeg uit?"

Maar, benadrukt hij: de Nationale Dodenherdenking wordt niet georganiseerd door de regering. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei is hiervoor verantwoordelijk, en dat is een onafhankelijk orgaan. Volgens Stranders is het juist goed dat de politiek zich hier niet mee bemoeit. "De herdenking moet geen instrument worden om politiek mee te bedrijven."

Radicaal exclusief én inclusief

Om dit te waarborgen wordt volgens Stranders een duidelijk historisch kader aangehouden. "We zijn radicaal exclusief ten aanzien van die periode, maar radicaal inclusief in de verhalen die we vertellen." Binnen dat kader valt niet alleen de Tweede Wereldoorlog, maar bijvoorbeeld ook de onafhankelijkheidsoorlog in Nederlands-Indië. Ze vertellen op deze dag allerlei soorten verhalen vanuit verschillende invalshoeken en zijn daarin inclusief maar blijven strikt binnen dat historische kader.

"Dat historische kader gebruik je heel strak om uiteindelijk gesprekken te hebben over wat er in deze tijd speelt", legt Stranders uit. "Het herdenken moet betekenis hebben voor deze tijd." Het is logisch dat mensen het betrekken op wat er nu gebeurt, en dat moet ook volgens hem. Maar in de verhalen die vanuit de organisatie worden verteld moet het duidelijk zijn wat er toen gebeurde.

Gedeeld leed

Terpstra en Eijpe vinden dat het onmogelijk is om de actualiteit te negeren. Iedereen moet de ruimte krijgen voor zijn of haar individuele verdriet. Eijpe heeft zelf zowel familieleden verloren in de Tweede Wereldoorlog als in Gaza. "Ik wil een plek creëren waar ruimte is voor beide. Waar je in verbinding met elkaar, in dat gedeelde leed, samen kan rouwen." Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft aangegeven dat het mensen vrijstaat om tijdens de herdenking te denken aan wie of wat ze willen. Maar voor Terpstra en Eijpe is dat niet genoeg. Er moeten inclusieve verhalen worden verteld, waarbij het heden niet genegeerd mag worden.

Stranders benadrukt juist het belang van het verleden in relatie tot de wereld van nu. "Onze hoofden zitten vol met de actualiteit", zegt hij. "Wat wij herdenken van die tijd zijn niet alleen de slachtoffers. Het zijn ook de gebeurtenissen. Dat wat hier in dit land, op dit werelddeel, in deze straten is gebeurd. Tegen die achtergrond komen wij met onze zorgen over deze tijd", zegt hij.

Hij benadrukt dat de zorgen terecht zijn. Zoals hij zich ook zelf elke dag zorgen maakt over wat er in Gaza gebeurt. "Wees verontwaardigd. Ga demonstreren als je je zorgen maakt over Palestina. Dat is juist het morele appèl wat je hoopt te bereiken door de 4 mei herdenking."